Του κύριου Δημήτρη Καλτσώνη – Αν. καθηγητή θεωρίας Κράτους και Δικαίου
Πάντειο Πανεπιστήμιο
Οι συνθήκες της πανδημίας προσφέρονται, εκτός των άλλων, για αναστοχασμό και αναπροσανατολισμό. Ανάμεσα σε άλλα φάνηκε η επάρκεια των γιατρών και άλλων επιστημόνων των ελληνικών πανεπιστημίων, παρά τα προβλήματα της πάγιας υποχρηματοδότησης και υποβάθμισης των ΑΕΙ και του συστήματος της δημόσιας υγείας.
Είναι γι’ αυτό ίσως επίκαιρο να σκεφτούμε το πανεπιστήμιο που οραματιζόμαστε, το πανεπιστήμιο του μέλλοντος. Το πανεπιστήμιο δεν πρέπει να εξακολουθήσει να παραπαίει. Η πορεία υποβάθμισης, εμπορευματοποίησης, απαξίωσης πρέπει να σταματήσει εδώ.
Υπάρχει πληθώρα επιστημονικών ερευνών σε όλο τον κόσμο που δείχνουν καθαρά ότι η ποιότητα των πανεπιστημίων είναι ανάλογη με το ύψος της χρηματοδότησής τους από το κράτος. Αντίστοιχες έρευνες καταδεικνύουν πως μόνο τα δημόσια πανεπιστήμια έχουν προάγει στα σοβαρά την επιστημονική γνώση και έρευνα σε οποιαδήποτε χώρα του κόσμου. Όσο πιο επαρκώς εξοπλισμένα σε υποδομές είναι τα δημόσια πανεπιστήμια, τόσο καλύτερους επιστήμονες διαμορφώνουν. Αυτό με τη σειρά του μεταφράζεται σε γενικότερη κοινωνική και οικονομική πρόοδο.
Τι θα συνέβαινε αν αύριο σημειωνόταν μια στροφή στην αντιμετώπιση της ανώτατης εκπαίδευσης; Αν η κρατική μέριμνα και χρηματοδότηση πολλαπλασιάζονταν, όχι μόνο στα επίπεδα προ κρίσης αλλά ακόμη παραπάνω;
- Θα μπορούσαμε να εξασφαλίσουμε ένα πανεπιστήμιο που θα διαθέτει όλες τις αναγκαίες υποδομές και τη σχετική χρηματοδότηση για να μπορέσει να λειτουργήσει σε χώρους κατάλληλους και καλαίσθητους, με υλικοτεχνική υποδομή σύγχρονη, με προσωπικό όλων των ειδικοτήτων (επιστημονικών, διοικητικών, καθαριότητας κλπ) σε επάρκεια.
- Θα μπορούσαμε να εξασφαλίσουμε στους φοιτητές περισσότερα και καλύτερα συγγράμματα, καλύτερες βιβλιοθήκες, εργαστήρια. Θα μπορούσαμε να εξασφαλίσουμε ένα πλατύ σύστημα υποτροφιών έτσι ώστε κανείς φοιτητής να μην αναγκάζεται να εργάζεται παράλληλα αλλά να μπορούν όλοι να αφοσιωθούν στις σπουδές τους.
- Θα μπορούσε να εξασφαλιστεί ότι όλοι ανεξαιρέτως οι φοιτητές θα λαμβάνουν ειδίκευση, χωρίς την οποία δεν νοείται στις μέρες μας σύγχρονος επιστήμονας. Θα μπορούσε να ενσωματωθεί η μεταπτυχιακή ειδίκευση στο πτυχίο.
- Θα μπορούσε να υπάρξει ο αναγκαίος προγραμματισμός από την πολιτεία, ώστε οι πτυχιούχοι να μην χάνονται στον ωκεανό της ανεργίας, της απαξίωσης και της ετεροαπασχόλησης. Ένα σύγχρονο κράτος οφείλει να κάνει ένα στοιχειώδη προγραμματισμό των επιστημονικών ειδικοτήτων που χρειάζεται. Πόσους χημικούς μηχανικούς, πόσους ναυπηγούς, πόσους πολιτικούς επιστήμονες, πόσους δικηγόρους και κοινωνιολόγους, πόσους φιλόλογους και φυσικούς θα χρειαστεί η χώρα την επόμενη πενταετία; Ο προγραμματισμός θα ωφελούσε όχι μόνο τους πτυχιούχους αλλά συνολικά την κοινωνικο-οικονομική ανάπτυξη.
Η εμπορευματοποίηση
Στον αντίποδα βρίσκεται η οδυνηρή πραγματικότητα. Η υποχρηματοδότηση των πανεπιστημίων, η εμπορευματοποίηση – ιδιωτικοποίηση λειτουργιών τους, η επιβολή διδάκτρων, η εισβολή των ιδιωτικών κολεγίων συνιστούν την σημερινή άθλια εικόνας που πρέπει να αλλάξει, επειδή:
1. Η περαιτέρω εμπορευματοποίηση της εκπαίδευσης (όποιος πληρώνει, σπουδάζει) ωθεί τα παιδιά των φτωχότερων κοινωνικών στρωμάτων εκτός πανεπιστημίου ή επιβαρύνει τους φοιτητές και τις οικογένειές τους με νέα δυσβάσταχτα βάρη.
2. Τα εμπορευματοποιημένα δημόσια ΑΕΙ (πχ. της Βρετανίας) ακολουθούν αντιεπιστημονικές και αντιπαιδαγωγικές πρακτικές, αφού “ο πελάτης έχει πάντα δίκιο”. Υποβαθμίζουν την επιστημονική γνώση στο όνομα του κέρδους. Από όλα αυτά δεν κερδίζει η επιστήμη και η κοινωνία ούτε ο φοιτητής.
3. Τα διάφορα ιδιωτικά κολέγια δεν διαθέτουν και δεν μπορούν να διαθέσουν την υποδομή και το επιστημονικό δυναμικό που χρειάζεται ένα αληθινό πανεπιστήμιο. Έτσι είτε θα φυτοζωούν κοροϊδεύοντας τους πελάτες τους είτε θα ζητήσουν και θα λάβουν κρατική χρηματοδότηση.
Τα βήματα στην κατεύθυνση της εμπορευματοποίησης έχουν γίνει από όλες τις κυβερνήσεις (σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό), με οδηγό τις σχετικές κατευθύνσεις της Ε.Ε. και έχουν οδηγήσει στην ασφυκτική κατάσταση που βιώνουμε. Η χρηματοδότηση έχει περικοπεί στο 1/3 μετά την κρίση. Η πραγματική επιδίωξη είναι η απαλλαγή του κράτους από τη χρηματοδότηση και η μετακύλισή της στην κοινωνία, παράλληλα με την εξυπηρέτηση ισχυρών επιχειρηματικών συμφερόντων που δραστηριοποιούνται στο χώρο.
Ο δρόμος αυτός είναι κοινωνικά άδικος και διαιωνίζει την υποβάθμιση της ίδιας της πατρίδας μας. Συμβάλλει, αν δεν εντείνει το μαρασμό της. Αν θέλουμε να ξεφύγει η χώρα από την κατάσταση κρίσης στην οποία βρίσκεται, πρέπει να αποκτήσουμε ένα όραμα για το πανεπιστήμιο και την εκπαίδευση. Η ιστορική εμπειρία πολλών χωρών που ξεπέρασαν την υπανάπτυξη το επιβεβαιώνει. Χώρες που επένδυσαν στη χρηματοδότηση της δημόσιας παιδείας κατάφεραν να ανοίξουν νέους δρόμους οικονομικής ανάπτυξης σε όφελος της κοινωνίας.
Ας οραματιστούμε και ας εργαστούμε από κοινού για να αλλάξουμε τα πράγματα. Η επιστήμη και η συλλογική προσπάθεια αποτελούν ακαταμάχητες δυνάμεις.
