Από τον Καβάφη στον Καρυωτάκη…

Καβάφης και Καρυωτάκης. Δυο ποιητές, δυο πένες και αναρίθμητα έργα. Πολλά κοινά στοιχεία τούς συνδέουν με τους δυο τους να κατακτούν -και δικαιωματικά θα λέγαμε- τον τίτλο «ποιητής» και μια θέση στο χρυσό ράφι της ελληνικής, ακόμα και της παγκόσμιας, βιβλιοθήκης της λογοτεχνίας. Αν και φέρουν κοινά σημεία, πολλά είναι εκείνα που τους χωρίζουν. Όμως πρόκειται για την ίδια όψη του ίδιου νομίσματος… ή μήπως όχι;

Ο Κωνσταντίνος Καβάφης ήταν, είναι και θα είναι ένας από τους μεγαλύτερους ποιητές που γέννησε η πατρίδα μας. Δεν είναι τυχαίο που στο εξωτερικό αποτελεί έναν από τους πιο γνωστούς Έλληνες ποιητές. Το έργο του καθηλωτικό, με έντονη την ερωτική υφή που σε συνδυασμό με την εμπλοκή ιστορικών και φιλοσοφικών στοιχείων μαγεύει το κοινό του γενιά με γενιά. Τα ποιήματά του μάλιστα, έχουν μεταφραστεί στα αγγλικά, γαλλικά και γερμανικά. Είναι γεννηθείς στις 29 Απριλίου του 1863,  ενώ την ίδια ημερομηνία σημειώνεται στο ημερολόγιο και ο θάνατός του. Συγκεκριμένα, στις 29 Απριλίου του 1933. Αποτελεί λοιπόν έναν από τους μεγαλύτερους συγγραφείς της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας, ο οποίος και πότισε το λουλούδι του θαυματουργού έργου του μετά τα 40 έτη του.

Ακολουθούν στοιχεία από τη μελέτη του Βαγενά για τον Καβάφη

Σύμφωνα με τους:

 Άγρα…

Βασικό στοιχείο της γλώσσας του είναι η ειρωνική γλώσσα. Γράφει την ποίησή του με μέσα που χρησιμοποιούν οι συγγραφείς στον πεζό λόγο. Παράλληλα, καταφέρνει να μεταδώσει τη συγκίνηση που χρειάζεται με μια γλώσσα καθόλου συγκινησιακή. Η καβαφική ποίηση είναι περισσότερο δραματική, ενώ μεγαλύτερη σημασία δίνει στο περιεχόμενο και μικρότερη στην ίδια τη μορφή του ποιήματος. Για να πετύχει τη δραματικότητα στο έργο του, χρησιμοποιεί την ρητορική ή αλλιώς δραματική φαντασία και την τραγική ειρωνεία μέσω ρητορικών σχημάτων όπως οι επαναλήψεις και οι αναδιπλώσεις. Σημαντικό είναι πώς παρουσιάζει ιστορικά και ψυχολογικά πρόσωπα μέσα από την παλέτα του δικού του εσωτερικού δράματος.

Νικολαρεΐζη…

Ο Καβάφης στην ποίηση του αντικατοπτρίζει την ίδια την πραγματικότητα με αντικειμενικό τρόπο, με ρεαλισμό και με μια έντονη εκφραστικότητα του κόσμου. Μάλιστα, για να εκφράσει την εκφραστικότητα μέσα από τα μάτια του χρησιμοποιεί την τεχνική της αφαίρεσης.

Δάλλα…

Ο Δάλλας δηλώνει πως αυτές οι δυο απόψεις που προαναφέρθηκαν με κάποιο τρόπο και σε ένα σημαντικό βαθμό συγχέονται μεταξύ τους. Ο ίδιος κρατάει μια σχετική απόσταση από τα πράγματα. Προσθέτει και τη δική του προσωπική πινελιά. Όπως αναφέρει, ο ποιητικός μηχανισμός του Καβάφη είναι η δραματική ή λυρική φαντασία, η ρητορική ή πνευματική φαντασία και η ειρωνική φαντασία.

Σεφέρη…

Ο Σεφέρης εξετάζει το ζήτημα «Καβάφης» πιο σύνθετα. Πιστεύει πως η γλώσσα του είναι συγκινησιακή χωρίς να προκαλεί συγκίνηση και διερωτάται πώς είναι δυνατόν να επιτυγχάνει κάτι τέτοιο. Θεωρεί πως ο Καβάφης ανήκει στη λόγια παράδοση. Η γλώσσα του είναι ποιητική σε βαθμό που δραματοποιεί τη συγκίνηση, ενώ ο στοχασμός του Καβάφη εκφράζεται μέσα από την ευαισθησία του. Τονίζει πως η εκφραστικότητα της δραματικότητας της γλώσσας του καταφέρνει να δημιουργήσει κενό στην έκφρασή της, καθώς επίσης υπογραμμίζει την ανάπλαση της σκέψης και του αισθήματός του μέσω της ποίησής του.

Μέσα από όλες αυτές τις παρατηρήσεις σημαντικών προσωπικοτήτων θα ήταν σημαντικό να κάνω μια εκτενέστερη αναφορά στην καβαφική χρήση της ειρωνείας. Πιο συγκεκριμένα, μεταδίδει τη συγκίνηση της γραφής του, ενώ παράλληλα τονίζει τις αντιθέσεις μεταξύ φαινομένου και πραγματικότητας. Αυτό επιτυγχάνεται μέσω του κενού, όπως προαναφέραμε. Υπάρχει, λοιπόν, η λεκτική ειρωνεία που σημαίνει τα νοήματα και τα αισθήματα που δεν βρίσκονται στις λέξεις, ενώ οι ίδιες οι λέξεις φαινομενικά μοιάζουν εντελώς αντίθετες και η δραματική ειρωνεία. Η δραματική ειρωνεία του δηλώνει καταστάσεις που δείχνουν ότι η ιδέα των ηρώων για την πραγματικότητα απαντά στην ουσία σε μια τραγική αυταπάτη.

Ωστόσο, και οι δυο ειρωνείες έχουν ως στόχο τη δημιουργία ηρώων για την έκφραση συναισθημάτων. Απότοκο αυτού είναι η συγκίνηση, ενώ η αυτοειρωνεία χρησιμοποιείται ρομαντικά. Τελικά, έχουμε μια «ειρωνική ποίηση» με στόχο να εμπλουτίσει το συναισθηματικό φορτίο των λέξεων.

Ο Κώστας Καρυωτάκης αποτέλεσε ένα εξίσου σημαντικό φαινόμενο της σύγχρονης ελληνικής βιβλιοθήκης στον τομέα της ποίησης. Συγκεκριμένα, θεωρείται ο κύριος εκφραστής της σύγχρονης λυρικής ποίησης. Τα έργα του (πεζά και ποιητικά) γνώρισαν πολύ μεγάλη αναγνώριση με πολλά εκ των οποίων να έχουν μεταφραστεί σε παραπάνω από τριάντα γλώσσες. Γεννήθηκε στις 30 Οκτωβρίου του 1896 και πέθανε από πυροβολισμό στις 21 Ιουλίου 1928. Αίτια θανάτου, η αυτοκτονία.

Γλώσσα και Ομοιομορφία

Η γλώσσα και η μορφολογία του Καρυωτάκη χαρακτηρίζεται από ανομοιογένεια ως προς το γλωσσικό υλικό με παράλληλη χρήση/ανάμειξη τύπων της καθαρεύουσας και της δημοτικής. Στις σάτιρες μάλιστα χρησιμοποιεί στοιχεία της δημοσιοϋπαλληλικής καθαρεύουσας. Παράλληλα, η γραφή του έγκειται στην αυστηρά έμμετρη ποίηση με κάποια από τα χαρακτηριστικά της να είναι ο ιαμβικός, τα στροφικά συστήματα και η ομοιοκαταληξία. Ωστόσο, ο Καρυωτάκης παρέμενε στην παραδοσιακή φόρμα του νεοελληνικού στίχου.

Ποιητική

Πριν τις σάτιρες ο Καρυωτάκης ακολουθούσε τον γαλλικό συμβολισμό. Στην πρώτη και τη δεύτερη συλλογή του ξεκινά μια νέα επιρροή στο έργο του, αυτή του ιμπρεσιονιστικού συμβολισμού του συναισθήματος. Στην «Ελεγεία» του πατά στα χνάρια του υπερβατικού συμβολισμού. Για αυτό το λόγο είχε πάρει το προσωνύμιο του «καταραμένου συγγραφέα», το οποίο και προέρχεται από το γαλλικό συμβολισμό. Πρόκειται δηλαδή, για έναν ποιητή σε διαρκή δυσαρμονία με την πραγματικότητα, που πάσχει από ολέθρια πάθη και συνθέτει αναλώνοντας τον εαυτό του.

Οι σάτιρες του Καρυωτάκη, τον οδηγούν προς τον ρεαλισμό, αποτελούν μια στροφή προς αυτόν. Υπάρχει ένας άρρηκτος δεσμός που συνδέει τη ζωή του με την ποίηση. Με τις σάτιρες χλευάζει τις υπερβατικές ιδιότητες της ποίησης. Μέσα σε αυτές βρίσκουμε και τις αντινομίες της καρυωτακικής ποίησης. Αυτές είναι ο χαμηλόφωνος τόνος, ο υποβλητικός, εξομολογητικός και μελαγχολικός λυρισμός, σε αντίθεση με την οξυμένη κραυγή της απελπισίας και την ειρωνική και ρεαλιστική αυτοσαρκαστική κοινωνική καταγγελία.

Μέσα σε όλα αυτά, θα ήταν σφάλμα μου εάν δεν έκανα αναφορά στο μεγάλο κοινωνικό φαινόμενο που ονομάζεται «Καρυωτακισμός». Πρόκειται για την απήχηση της ποίησης του Καρυωτάκη. Ξεκίνησε να εμφανίζεται μετά την αυτοκτονία του ποιητή. Αρχικά, χαρακτηριζόταν από την στάσιμη και αρνητική μίμηση του έργου του ιδίου. Έπειτα, απέκτησε τη μορφή της πεισιθάνατής αντιμετώπισης της ζωής και της μυθοποίησης του προσώπου του Καρυωτάκη. Επομένως, τα δυο βασικά χαρακτηριστικά αυτού του φαινομένου ήταν η καρυωτακική ποίηση και ο εθελούσιος θάνατος. Όπως είναι λογικό, άφησε ένα κοινωνιολογικό στίγμα, το οποίο μπορεί να χαρακτηριστεί και ως μια ιδιόρρυθμη και αποκλίνουσα από το μέσο όρο περίπτωση. Επομένως, γίνεται κατανοητό πως ο «Καρυωτακισμός» ήταν ένα περισσότερο κοινωνικό και αισθητικό φαινόμενο, που ξεκίνησε από τον ποιητή για να πάρει την προέκταση του προβληματισμού στο επίπεδο της σχέσης ποιητή-περιβάλλοντος και ατόμου-κοινωνίας.

Καταλήγοντας, κατανοούμε πως μιλάμε για δυο εντελώς διαφορετικές προσωπικότητες, οι οποίες επηρεάστηκαν από τα ρεύματα της εποχής, δίνοντας και το δικό τους ηχόχρωμα γραφής στα έργα τους. Δεν θα μπορούσαμε να πούμε πως έχουμε να κάνουμε με δυο όψεις του ίδιου νομίσματος. Αυτό θα αδικούσε, θα λέγαμε, την διαφορετικότητα και τη μοναδικότητά τους. Πλέον, γνωρίζοντας πολλά και για τα δυο μεγάλα αυτά ονόματα στο χώρο της ποίησης, και για τις δυο αυτές χαρισματικές πένες, το δάκτυλο δείχνει εσένα. Εσύ τελικά, με ποια γραφή συνδιαλέγεσαι; Σε ποιον ποιητή δίνεις το “χρυσό” βραβείο;