Η εποχή του (ελληνικού) #metoo που διανύουμε κι η Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας, που υπό άλλες ιστορικές συνθήκες δε θα είχε λόγο ύπαρξης, υπενθυμίζουν πως ο μισός πληθυσμός της ανθρωπότητας ανέκαθεν βιώνει τον φαύλο κύκλο της ανισότητας, αγωνίζεται ακατάπαυστα και διεκδικεί το αυτονόητο: την ίση μεταχείριση. Η κοινωνικοπολιτική θέση των γυναικών δεν ήταν απλώς αμφισβητούμενη, αλλά ανύπαρκτη, με τη ζωή τους να εκτυλίσσεται εντός τεσσάρων τοίχων σε όλες σχεδόν τις περιόδους της Ιστορίας. Χρειάστηκαν πρωτοφανείς αναδιαμορφώσεις για να παγιωθεί σήμερα η θέση τους έστω και μερικώς: από την μητριαρχική κοινωνία της προϊστορικής περιόδου στο αμιγώς πατριαρχικό μοντέλο της αρχαιότητας, του Μεσαίωνα και της Αναγέννησης και από αυτό στο φεμινιστικό κίνημα των νεότερων χρόνων, στις σταδιακές κατακτήσεις, στο υπερεθνικό και εθνικό #metoo και στο σήμερα όπου τα (τρομακτικά) κατάλοιπα του παρελθόντος εξακολουθούν να υφίστανται.
Η μητριαρχία, λοιπόν, αποτέλεσε, κατά τους ιστορικούς, την πρώτη μορφή κοινωνικής οργάνωσης στα προϊστορικά χρόνια. Η γυναίκα, εφόσον έφερνε στον κόσμο τους απογόνους, θεωρούνταν πηγή της ζωής, σύμβολο της γονιμότητας και «μητέρα-θεά». Η κυριαρχία της γυναίκας γίνεται ιδίως αισθητή στον μινωικό πολιτισμό λόγω και της πίστης σε ένα σύμπλεγμα γυναικείων θεοτήτων.
Με το πέρασμα των αιώνων η μητριαρχική οργάνωση καταλύεται και οδεύει στο άλλο άκρο. Έτσι, στην αρχαϊκή και κλασική εποχή η γυναίκα δεν έχει πολιτικά δικαιώματα και κοινωνική ζωή, ασχολείται αποκλειστικά με τις οικιακές εργασίες και την ανατροφή των παιδιών. Εξαιρούνταν, βέβαια, οι γυναίκες της αρχαίας Σπάρτης, που φρόντιζαν για τη σωματική και ηθική τους διάπλαση όσο οι άντρες, προκειμένου να γίνουν άξιες μητέρες. Αντίστοιχα περιθωριοποιημένος ήταν και ο ρόλος της γυναίκας στην ελληνιστική και τη ρωμαϊκή εποχή.
Η υποταγή της γυναίκας και η αντιμετώπισή της ως μίασμα ή αναλώσιμο σκεύος ηδονής συνεχίζεται και στον Μεσαίωνα, με εξαίρεση κάποιες περιπτώσεις γυναικών ευγενούς καταγωγής. Η θρησκευτική, μάλιστα, μισαλλοδοξία και ο σκοταδισμός διογκώνουν τα εγκλήματα κατά των γυναικών, καθώς η σεξουαλικότητα καθίσταται συνώνυμη της αμαρτίας ενώ ο κίνδυνος να χαρακτηριστούν μάγισσες και να οδηγηθούν στην πυρά είναι αναίτια υπαρκτός.
Την περίοδο της Αναγέννησης, μολονότι προοδεύουν δραματικά τα Γράμματα και οι Τέχνες, το ζήτημα της ισότητας των φύλων παραμένει στάσιμο. Η γυναίκα πρωταγωνιστεί στα έργα τέχνης, όχι όμως και στην κοινωνική ζωή. Ειδική μνεία αξίζει να γίνει στη σπουδαία Ιταλίδα ζωγράφο του 17ου αιώνα, Αρτεμίζια Τζεντιλέσκι. Η Τζεντιλέσκι, σε έναν καθαρά ανδροκρατούμενο χώρο, χρησιμοποίησε τα πινέλα της για να μιλήσει με τα (αυτοβιογραφικά ίσως) έργα της για τη σεξουαλική κακοποίηση, θύμα της οποίας είχε υπάρξει και η ίδια. Βιάστηκε από τον δάσκαλο ζωγραφικής της, στη δίκη αυτού λογοδοτούσε σαν να ήταν η ίδια κατηγορούμενη, βασανίστηκε ενώπιον του δικαστηρίου, ενώ ο βιαστής της αθωώθηκε. Παρόλα αυτά, δεν έγινε μόνο μία από τις κορυφαίες ζωγράφους όλων των εποχών, αλλά και γυναίκα-σύμβολο.
Τα πρώτα βήματα προς τη συρρίκνωση της ανισότητας των φύλων σημειώνονται κατά τον Διαφωτισμό. Για το ζήτημα, βέβαια, υπήρξαν αντικρουόμενες απόψεις μεταξύ των Διαφωτιστών. Πολλοί ήταν εκείνοι, μεταξύ των οποίων και ο Ρουσσώ, που τάχθηκαν υπέρ της κατωτερότητας της γυναίκας καθώς έκριναν πως «τα χαρακτηριστικά της την καθιστούν φύσει υποδεέστερη». Στις ιδέες αυτές αντιτάχθηκε πλήθος διαφωτιστών και ιδίως γυναικών, μεταξύ των οποίων η Ολυμπία ντε Γκουζ, πρωτοπόρος του γαλλικού φεμινισμού, που καταδικάστηκε σε θάνατο λόγω των κειμένων της για την ισότητα των φύλων. Αντίστοιχη δράση ανέπτυξε στην Αγγλία και η «μητέρα του φεμινισμού» συγγραφέας Μαίρη Γουόλστονκραφτ, κυρίως με το βιβλίο της «Η Υπεράσπιση των Δικαιωμάτων της Γυναίκας», που διακήρυττε την ανάγκη εκπαίδευσης των γυναικών και την εξάλειψη των έμφυλων διακρίσεων.
Τον 19ο αιώνα εμφανίζεται το φεμινιστικό κίνημα, στηριζόμενο στις καταβολές του Διαφωτισμού. Όλο και περισσότερες γυναίκες, ζητούν δικαίωμα ψήφου, δικαιώματα στην εργασία, πρόσβαση στην εκπαίδευση, εξάλειψη της σεξουαλικής βίας. Στο Ηνωμένο Βασίλειο κινητοποιούνται οι «Σουφραζέτες», που αγωνίστηκαν σφοδρά υπέρ της ψήφου, αντιστάθηκαν και καταδιώχθηκαν (μεταξύ αυτών η Έμιλι Ντέιβισον, η Άλις Πολ, η Άνυ Κένυ, η Λούσι Μπερνς και η Κρίσταμπελ και Σύλβια Πάνκχερστ).
Ημερομηνία-ορόσημο αποτελεί η 8η Μαρτίου 1857, όταν και θεωρείται πως σημειώθηκε στη Νέα Υόρκη απεργία γυναικών κλωστοϋφαντουργίας, σε μια περίοδο έξαρσης του εργατικού κινήματος στις Η.Π.Α. Μολονότι οι ιστορικοί αμφισβητούν την ύπαρξη του γεγονότος, καθώς θεωρούν πως πρόκειται για αστικό μύθο, η 8η Μαρτίου καθιερώθηκε ως ημέρα της γυναίκας (ίσως λόγω των γυναικείων διαδηλώσεων το 1914 στο Λονδίνο και το Βερολίνο, όταν και συνελήφθη στις 8 Μαρτίου η σουφραζέτα Σύλβια Πάνκχερστ). Εξάλλου, στις 8 Μαρτίου του 1917 (23 Φεβρουαρίου για το ρωσικό ημερολόγιο) γυναίκες από βιομηχανίες κλωστοϋφαντουργίας του Πέτρογκραντ, της πρωτεύουσας της τσαρικής Ρωσίας, ξεκίνησαν μια απεργία που επεκτάθηκε σε όλη την πόλη. Αποτέλεσε την έναρξη της Επανάστασης του Φεβρουαρίου και της Ρωσικής Επανάστασης του 1917 που ακολούθησε. Κατά τη διάρκεια μάλιστα αυτή του μεσοπολέμου, η πλειονότητα των μεγάλων δυτικών δυνάμεων επεκτείνει τα δικαιώματα ψήφου στις γυναίκες (όπως ο Καναδάς το 1917, η Βρετανία και η Γερμανία το 1919, οι ΗΠΑ το 1920). Στην Ελλάδα το αντίστοιχο δικαίωμα αναγνωρίστηκε μόλις το 1952.
Κατά τη μεταπολεμική περίοδο, ιδίως τη δεκαετία του 60’, το φεμινιστικό κίνημα ακολουθεί ανοδική πορεία, με αποτέλεσμα το 1977 με απόφαση της γενικής συνέλευσης του ΟΗΕ να θεσπιστεί η Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας (International Women’s Day). Μολονότι στα τέλη του αιώνα σημειώθηκε σημαντική πρόοδος, σε καμιά περίπτωση μέχρι και σήμερα δεν μπορεί να γίνει λόγος για πλήρη εξίσωση των φύλων, δεδομένου ότι η πατριαρχία -κυριολεκτικά- σκοτώνει.
Έτσι, το 2006 πρωτοεμφανίζεται το κίνημα Me Too, όταν η Αμερικανίδα ακτιβίστρια Ταράνα Μπέρκ, που είχε υποστεί η ίδια σεξουαλική κακοποίηση, ξεκίνησε να χρησιμοποιεί τον εν λόγω όρο προκειμένου να βοηθήσει θύματα σωματικής ή λεκτικής βίας, βιασμού και σεξουαλικής παρενόχλησης να υπερασπιστούν τον εαυτό τους και να διαμαρτυρηθούν δημόσια. Περίπου μια δεκαετία αργότερα, η ηθοποιός Αλίσα Μιλάνο, μετά τη δημοσιοποίηση περιστατικών σεξουαλικής παρενόχλησης από τον κινηματογραφικό παραγωγό Χάρβι Γουάνστιν, έγραψε στον προσωπικό της λογαριασμό στο Twitter: «Εάν όλες οι γυναίκες που έχουν υποστεί σεξουαλική παρενόχληση ή βία γράψουν στο status #Me too, ίσως δώσουμε στον κόσμο να καταλάβει το μέγεθος του προβλήματος». Την παρότρυνση της ηθοποιού ακολουθούν δεκάδες διάσημες προσωπικότητες, όπως η Τζένιφερ Λόρενς, η Ούμα Θέρμαν και η Γκουίνεθ Πάλτροου, ενώ και ο Γουάνστιν καταδικάζεται, με αποτέλεσμα να μεγιστοποιηθεί ο αντίκτυπος της πρωτοβουλίας και όλο και περισσότερα θύματα να μιλούν ανοιχτά για τη βία που έχουν υποστεί και να καταδεικνύουν τους θύτες τους.
Το κίνημα εμφανίζεται στη χώρα μας τον Δεκέμβριο του 2020, όταν η πρώην αθλήτρια ιστιοπλοΐας Σοφία Μπεκατώρου καταγγέλλει δημόσια την σεξουαλική κακοποίησή της από μέλος της Ελληνικής Ιστιοπλοϊκής Ομοσπονδίας. Ακολουθεί τεράστιο κύμα συμπαράστασης στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και συρροή καταγγελιών από τον χώρο κυρίως του θεάτρου αλλά και τον αθλητικό, τον πολιτικό, τον δημοσιογραφικό. Μεταξύ των θυτών που κατηγορήθηκαν επώνυμα είναι ο Δημήτρης Λιγνάδης, ο Πέτρος Φιλιππίδης και ο Στάθης Παναγιωτόπουλος, για τους οποίους ασκήθηκε και ποινική δίωξη σε βαθμό κακουργήματος.
Μολονότι το ελληνικό Μe Too αποτέλεσε σχισμή αισιοδοξίας, στην Ελλάδα η φρικτή όψη της πατριαρχίας εκδηλώνεται κατ΄ εξακολούθηση μέσω της πιο ακραίας μορφής βίας κατά των γυναικών, τη γυναικοκτονία. Το 2021 καταγράφηκαν 17 γυναικοκτονίες, ενώ ήδη τους πρώτους μήνες του 2022 έχουν σημειωθεί άλλες δύο. Δολοφονήθηκαν από τον σύζυγο, τον σύντροφο, τον πρώην, τον εμμονικό θαυμαστή. Γιατί απλώς ήταν γυναίκες. Γιατί στην πατριαρχία η εξουσίαση από κάποιον του γυναικείου σώματος που μπορεί να φτάσει μέχρι τη θανάτωσή του είναι αποδεκτή.
Ενώ, λοιπόν, οι αγώνες και οι διεκδικήσεις ανά τους αιώνες βελτίωσαν τη θέση της γυναίκας, έχουμε δρόμο μπροστά μας μέχρι να μιλήσουμε για ουσιαστική, δίχως ημίμετρα ισότητα. Κι αν ακόμη βίντεο «προγεννητικής αγωγής», κανάλια και πανελίστες, πολιτικάντηδες προσπαθούν να τον αμαυρώσουν, ο αγώνας είναι και χρειάζεται να είναι αέναος. Το χρωστάμε σε Εκείνη. Την κάθε Ελένη, Καρολάιν, Γεωργία…
