Της Ανδρομάχης Αρβανίτη, πρώην συντάκτριάς μας
Αναφιώτικα: μία ιδιόμορφη συνοικία κάτω από τον ιερό βράχο της Ακρόπολης.
Είτε επιτηδευμένα είτε ανεπιτήδευτα, στο πλαίσιο ενός πρωινού περιπάτου ή μίας βραδινής εξόδου, όλοι και όλες μας έχουμε απολαύσει εκεί τον καφέ, τα ρακόμελα και τα κρασιά μας και έπειτα έχουμε θαυμάσει την όμορφη αισθητική που απλόχερα μας προσφέρεται. Η αρχιτεκτονική σαφώς ξεχωρίζει από αυτήν της υπόλοιπης πόλης και η ατμόσφαιρα αποπνέει κάτι που προσιδιάζει περισσότερο σε νησί παρά σε αστικό περιβάλλον. Λαμβάνοντας υπόψιν τη μοναδικότητα της περιοχής, αναδύεται εύλογα η απορία: Πώς και γιατί τα Αναφιώτικα διαμορφώθηκαν έτσι, ώστε σήμερα να αποτελούν ένα κομμάτι της πόλης που δεν θυμίζει τίποτα από τα υπολειπόμενα μέρη της Αθήνας;
Βρισκόμαστε στο έτος 1832. Ο πρώτος κυβερνήτης της πλέον ελεύθερης Ελλάδας, Ιωάννης Καποδίστριας έχει δολοφονηθεί και τα ηνία της εξουσίας αναλαμβάνει ο βαυαρός πρίγκιπας Όθωνας. Η πρωτεύουσα μεταφέρεται από το Ναύπλιο στην παραγκωνισμένη και ερειπωμένη Αθήνα. Όπως μπορεί να φανταστεί κανείς, ο Όθωνας δεν καταφθάνει μόνος του στη νέα πρωτεύουσα· μαζί του, ακολουθούν η πιστή σε αυτόν Αντιβασιλεία (όργανο που συγκυβερνά μαζί του έως το 1835 καθώς είναι ανήλικος), μέρος του βαυαρικού στρατού και μέλη του παλατιού που στελεχώνουν τη βαυαρική γραφειοκρατία. Δημιουργείται έτσι, λοιπόν, πρωτίστως η ανάγκη στέγασης της βαυαρικής διοίκησης και του βασιλιά Όθωνα, και εν γένει μία ευρύτερη επιθυμία για την ανανέωση της Αθήνας, προκειμένου να πληροί τις προϋποθέσεις μίας -κατά τα ευρωπαϊκά πλέον πρότυπα- πρωτεύουσας. Συνεπώς, στην Αθήνα του Όθωνα υπάρχει ζήτηση για εργατικό δυναμικό, το οποίο θα κτίσει τα ανάκτορά του και θα ανοικοδομήσει την πόλη συλλήβδην.
Το εργατικό δυναμικό αυτό συνδιαμορφώνουν άτομα από όλη την Ελλάδα, κυρίως Κυκλαδίτες, πολυπληθέστεροι και επιδεξιότεροι μεταξύ αυτών, οι Αναφιώτες. Σε πρώτη φάση, οι εργάτες εγκαθίστανται στην περιοχή της Ακαδημίας, όπου τους είχαν παραχωρηθεί οικόπεδα για τη μόνιμη διαμονή αυτών και των οικογενειών τους. Σύντομα όμως, το κόστος διαβίωσης στην περιοχή ανέβηκε με αποτέλεσμα μερικοί να αναζητήσουν έναν νέο τόπο κατοικίας. Το κενό κάτω από τον βράχο της Ακρόπολης, στα μάτια του ξυλουργού Γεωργίου Δαμίγου και του κτίστη Μάρκου Σιγαλά, δίνει την ιδανική λύση στο στεγαστικό πρόβλημα που αντιμετωπίζουν. Με πρωτοβουλία αυτών των δύο εργατών από την Ανάφη, εμφανίζονται αυθαίρετα σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα στο μέρος αυτό δύο κατοικίες. Με τον καιρό, τα οικίσματα στην περιοχή αρχίζουν να πληθαίνουν καθώς οι υπόλοιποι Αναφιώτες ακολουθούν πιστά το παράδειγμά τους και αποφασίζουν να συσπειρωθούν. Ολόκληρη η συνοικία χτίζεται κατά τα αρχιτεκτονικά πρότυπα της Ανάφης, καθώς -ένας μάλλον υποσυνείδητος- σκοπός ήταν το μέρος αυτό να θυμίζει λίγο από την παλαιά πατρίδα, για λόγους νοσταλγίας. Κάπως έτσι, αναδύεται ένα μικρό «νησί» στους πρόποδες του Παρθενώνα.
Ευτυχώς για εμάς, παρά το γεγονός ότι η περιοχή σύμφωνα με τη νομοθεσία θεωρούταν αρχαιολογική ζώνη (επομένως ο εποικισμός της καθίσταται παράνομος), οι αρχές ποτέ δεν προέβησαν στην κατεδάφιση του οικισμού. Έως και σήμερα, λοιπόν, 45 άσπρα σπιτάκια με μπλε παράθυρα και βουκαμβίλιες διατηρούνται και βρίσκονται καλά κρυμμένα στο κέντρο της Αθήνας. Ένα μέρος απόδρασης από τους γρήγορους ρυθμούς που επιβάλλει ο σύγχρονος τρόπος ζωής, ένα κυκλαδίτικο νησί στην καρδιά της πρωτεύουσας, έτοιμο να μας υποδεχτεί και να μας ταξιδέψει εκτός Αθήνας, έστω και πλασματικά.
