Στην ιστορία της Τέχνης, πολλές φορές το γυναικείο στοιχείο αποτελούσε κάτι το “υποδεέστερο” και πιο σεξουαλικοποιημένο συγκριτικά με το ανδρικό. Στην ανάγκη της κατάρριψης αυτής της αντίληψης, άρχισε σταδιακά να εμφανίζεται το φεμινιστικό ιδεώδες και στις τέχνες. Σημαντικό παράδειγμα φεμινισμού αποτέλεσε η δράση της Σουζάν Βαλαντόν. Ποια ήταν όμως αυτή η προσωπικότητα;
Η Σουζάν Βαλαντόν υπήρξε ζωγράφος και μοντέλο ζωγράφων κατά την περίοδο 1865-1938. Ήταν μια φτωχή και ανεκπαίδευτη καλλιτεχνικά γυναίκα, η οποία δεν δίστασε να φέρει την επανάσταση στον κόσμο της Τέχνης. Έζησε σε μια περίοδο κατά την οποία το να είσαι γυναίκα και να υπάρξεις καλλιτέχνης δύσκολα ταυτιζόταν. Το βασικό χαρακτηριστικό των έργων της όμως, το οποίο την μετέτρεψε σε μια “παρακμιακή” καλλιτέχνιδα εκείνης της εποχής, αποτέλεσε το γεγονός πως απεικόνιζε στον καμβά γυμνά σώματα τόσο αντρών όσο και γυναικών, με μοντέρνο ύφος και με αρκετά ορατή τριχοφυΐα. Επιπλέον, στις απεικονίσεις γυμνών αντρών δεν δίσταζε να τους παρουσιάζει με ένα πιο έντονο σεξουαλικοποιημένο τρόπο, γεγονός που παραξένεψε αρκετά την κοινή γνώμη.
Η Σουζάν Βαλαντόν ανέπτυξε τον καλλιτεχνικό της βίο σε μια περίοδο κατά την οποία οι γυναίκες της Γαλλίας άρχισαν να μετέχουν με τρόπο εντονότερο τόσο στα κοινά όσο και στην βιομηχανική παραγωγή, καθώς το 1866 το 30% των ενεργών εργαζομένων της βιομηχανικής παραγωγής αποτελούσαν γυναίκες. Η αύξηση αυτή της γυναικείας συμμετοχής στις παραγωγικές μονάδες της χώρας συνέπεσε με την ακμή της επαγγελματικής πορείας της καλλιτέχνιδας. Η Σουζάν Βαλαντόν πλέον μπορεί αδιαμφισβήτητα να θεωρηθεί ένα πρότυπο γυναικείας δύναμης και αξιοπρέπειας, σε αντίθεση με την εποχή στην οποία η ίδια ανέπτυξε τον καλλιτεχνικό της βίο.
Για πολλές χιλιετίες, ήδη από τις απαρχές των πρώτων ανθρωπίνων κοινωνιών και κοινοτήτων, η γυναίκα παρουσιαζόταν σε μια σεξουαλικοποιημένη της εκδοχή, τονίζοντας σημαντικά το στοιχείο της γονιμότητας και της μητρότητας. Ένα από τα πρώτα γλυπτά της καλλιτεχνικής ιστορίας που βρέθηκαν, τα οποία παρουσίαζαν την γυναίκα ως σύμβολο αναπαραγωγής και σεξουαλικής ηδονής, αποτέλεσε η Αφροδίτη του Βίλλεντορφ (28.000 π.Χ.-25.000 π.Χ.). Ένα μικρό πήλινο αγαλματίδιο με έντονα τα πλέον καλυμμένα χαρακτηριστικά του γυναικείου σώματος. Επιπλέον, με την μη απεικόνιση των χαρακτηριστικών του προσώπου, διατηρώντας μια απλή λεία επιφάνεια, υπερτονίζεται η αντίληψη που επικρατούσε εκείνη την εποχή για την γυναικεία φύση, δηλαδή η γονιμότητα ως μόνος σκοπός της ζωής. Πολλούς αιώνες αργότερα, η ιδεολογία αυτή της κατώτερης υπαρξιακά θέσης της γυναίκας φαίνεται ακόμα να μαστίζει. Ο γνωστός ζωγράφος Ζαν Σιμεόν Σαρντέν με το έργο του “Γυναίκα Αντλεί Νερό από την Δεξαμενή” (1773), απεικονίζει δύο γυναίκες -πιθανόν δούλες- που πραγματοποιούν δουλειές του σπιτιού, με ένα μικρό κορίτσι να τις παρατηρεί συνεχώς. Η παρουσία αυτή του μικρού κοριτσιού πιθανόν συμβολίζει την μελλοντική θέση της γυναίκας, από την οπτική του καλλιτέχνη και της τότε κοινωνίας, να ασχολείται με την διατήρηση του νοικοκυριού.
Στην εξελικτική πορεία της τέχνης και του πολιτισμού, φυσικά, υπήρξαν απτές εξαιρέσεις. Μια από τις πιο σημαντικές αποτελούν οι Γαλάζιες Κυρίες (1.600-1.450 π.Χ.) του Μινωικού πολιτισμού, οι οποίες παρουσιάστηκαν ως σύμβολα γυναικείας κυριαρχίας και ομορφιάς.
Γνωρίζοντας λοιπόν την κοινωνική θέση του γυναικείου φύλου τους προηγούμενους αιώνες, η Σουζάν Βαλαντόν αναδεικνύεται ακόμα περισσότερο ως μια ζωγράφος επαναστάτρια έναντι στο κατεστημένο της ανδροκρατούμενης κοινωνίας. Αξίζει ωστόσο να αναφέρουμε πως η ίδια αποτέλεσε την πρώτη θηλυκότητα που εισήχθησε στην Εθνική Ακαδημία Καλών Τεχνών της Γαλλίας ως σπουδάστρια.
Το παράδειγμα της Βαλαντόν μας φανερώνει πως με την σωστή προσήλωση σε έναν στόχο και τον αντίστοιχο κόπο του καθενός σε αυτόν, είναι δυνατόν να τον επιτύχουμε παρά όλες τις δυσκολίες που τοποθετεί μπροστά σαν παρωπίδα η κοινωνία. Η ίδια δηλαδή εξελίχθηκε ως σημαντική ζωγράφος, εφαρμόζοντας την τακτική της μίμησης των τρόπων με τους οποίους οι ζωγράφοι που την απεικόνιζαν στον καμβά -την περίοδο που ήταν μοντέλο- διαχειριζόντουσαν τα χρώματα και τις τεχνικές ζωγραφικής. Η ίδια λοιπόν αποτέλεσε ένα σημαντικό πρότυπο γυναίκας στην ιστορία του φεμινισμού.
Ονομάζομαι Φάνης Ευσταθίου και είμαι πρωτοετής στο τμήμα Κοινωνικής Πολιτικής του Παντείου Πανεπιστημίου. Αν μπορούσα να περιγράψω με μια λέξη τον εαυτό μου, θα έλεγα σίγουρα "εθελοντής". Άλλωστε δεν υπάρχει οργανισμός και φεστιβάλ που να μην έχει περάσει από τα χέρια μου! Θα έχω πάντα ένα καλεντάρι γεμάτο αλλά σίγουρα θα βρίσκω χρόνο για να προσθέτω επισκέψεις σε μουσεία και νέες εκθέσεις ζωγραφικής. Ας κλείσω λοιπόν με έναν στίχο που νομίζω με αντιπροσωπεύει αρκετά... "Είμαι παιδί που γλίτωσε από το παιδομάζωμα".
