Συνεργατική συνέντευξη της συντάκτριάς μας, Κατερίνας Δημητρέσκου, και της Αθανασίας Ρουσάλη, πρώην συντάκτριάς μας
Ερωτήματα και απαντήσεις που διεγείρουν το ενδιαφέρον γύρω από την επιστήμη της Ψυχολογίας. Μια ενδιαφέρουσα συνέντευξη με την ψυχολόγο, κα. Τσιόγκα, την οποία ευχαριστούμε θερμά για τη συνεργασία της με τις συντάκτριες Αθανασία Ρουσάλη και Κατερίνα Δημητρέσκου.
Λίγα λόγια για την ίδια…
Ονομάζομαι Κωνσταντίνα Τσιόγκα, γεννήθηκα και μεγάλωσα στην Τρίπολη. Είμαι ψυχολόγος, απόφοιτη του τμήματος Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης. Από τον Οκτώβριο του 2020 εκπαιδεύομαι στη Συστημική Ψυχοθεραπεία και Συμβουλευτική. Εδώ και ένα χρόνο περίπου ζω στην Πάτρα, όπου εργάζομαι ως ψυχολόγος σε ένα σχολείο της Δυτικής Αχαΐας και στηρίζω ένα μοναδικό πλασματάκι που βρίσκεται στο φάσμα του αυτισμού. Παράλληλα, συνεργάζομαι με ένα κέντρο ειδικών θεραπειών. Επίσης, είμαι μέλος στην επιτροπή Ηθικής και Δεοντολογίας της Ελληνικής Ομοσπονδίας Ποδηλασίας. Έχω παρακολουθήσει μετεκπαιδευτικά προγράμματα και σεμινάρια που έχουν θέμα τη Γνωσιακή Συμπεριφοριστική Θεραπεία, τον αυτισμό, το παιδικό ιχνογράφημα, τη συμβουλευτική γονέων, την παιγνιοθεραπεία, τη σχολική ψυχολογία. Στον ελεύθερο χρόνο μου μου αρέσει να αποτυπώνω σε ένα φύλλο χαρτί σκέψεις και συναισθήματα που «φωνάζουν» μέσα μου, μήπως και καταφέρω να τα φέρω σε ισορροπία. Πράγμα αδύνατον!
- Ποιος θεωρείς πως είναι ο λόγος που σε ώθησε να σπουδάσεις Ψυχολογία;
- Από μικρή θυμάμαι τον εαυτό μου να παρατηρεί τους ανθρώπους. Πρόσωπο, σώμα και λέξεις ήταν εκείνα τα οποία ακολουθούσα μέχρι να ανακαλύψω αυτό που ίσως κρυβόταν. «Θαμμένα συναισθήματα;» «Ανάγκη για επικοινωνία;»… Αναζητούσα τρόπους για να εισβάλω έστω και λίγο στον κόσμο των μεγάλων. Κάτι που προσπαθώ ακόμη και τώρα. Μα είναι τόσο πολύπλοκο! Αυτό που με συναρπάζει σήμερα ως άνθρωπο – ειδικό ψυχικής υγείας είναι το πώς η επαφή με έναν «άγνωστο» στα πλαίσια μιας συνεδρίας μπορεί να οδηγήσει στη «λύτρωση» της ψυχής.
- Σε ποιους τομείς χωρίζεται η Ψυχολογία και εσύ με ποιον από αυτούς αποφάσισες να ασχοληθείς;
- Το εύρος της επιστήμης της Ψυχολογίας είναι τεράστιο. Η Ψυχολογία σήμερα είναι αυτόνομη, αλλά συνδέεται και με διάφορες επιστήμες. Βασικοί κλάδοι είναι η Γνωστική, η Αναπτυξιακή, η Κοινωνική, η Νευροψυχολογία, η Κλινική, η Σχολική, η Συμβουλευτική, η Οργανωτική, η Δικαστική, η Διαπολιτισμική. Εγώ προσωπικά εκπαιδεύομαι στη Συστημική Ψυχοθεραπεία και Συμβουλευτική. Όταν αποφοίτησα από το Πανεπιστήμιο, χρειάστηκα περίπου δύο χρόνια για να αποφασίσω ποια προσέγγιση θα ακολουθήσω. Στο τελευταίο σεμινάριο στη σχολή ασχοληθήκαμε με τη Συστημική Θεραπεία. Αυτό που τότε μου έκανε εντύπωση στην πρώτη διάλεξη ήταν μία λέξη, η λέξη «πώς». Οι περισσότεροι όταν κάτι συμβαίνει ρωτάμε «για ποιο λόγο», «γιατί», για να βρούμε αμέσως την αιτία «του κακού». Η Συστημική δεν αναζητά το «γιατί», αλλά το «πώς». Το μοντέλο αυτό, το οποίο έχει τις ρίζες του στη δεκαετία του ΄50 και συνδέεται με την οικογενειακή θεραπεία, διερευνά τον τρόπο που λειτουργούν τα όντα στις σχέσεις τους μέσα στο σύστημα, δηλαδή στο πλαίσιο μέσα στο οποίο αλληλεπιδρούν, αλληλοεξαρτώνται και συνδιαλέγονται.
- Θεωρείς πως υπάρχουν ακόμα ταμπού και φόβοι στο να ξεκινήσει κάποιος συνεδρίες με έναν ψυχολόγο;
- Θα μπορούσα να δικαιολογήσω την αρνητική προκατάληψη της καταφυγής στο γραφείο ενός ψυχολόγου με το ότι ακόμη κυριαρχεί η έννοια του «τρελού». «Ποιος από εμάς θα ήθελε να αναλάβει αυτό τον μοναδικό ρόλο;» Από μικρό παιδί ακούω τη φράση «μα γιατί να πάω σε ψυχολόγο, αφού δεν είμαι τρελός;». Σωστά, δεν είσαι τρελός. Είσαι όμως Άνθρωπος! Έρχεσαι καθημερινά σε επαφή με άλλους ανθρώπους. Και να θυμάσαι πως δεν υπάρχει πιο δύσκολο πράγμα στη ζωή από τις ανθρώπινες σχέσεις. Καλείσαι να αντιμετωπίσεις συγκρούσεις, προβλήματα, δυσκολίες, αδυναμίες, συναισθήματα. Ακόμη και σήμερα θεωρούμε πώς το να επισκεφτούμε έναν ψυχολόγο σημαίνει πως είμαστε άρρωστοι, πως πάσχουμε από κάποια ψυχική διαταραχή. Αναρωτιέμαι, πώς όταν μας πονάει το δόντι μας απευθυνόμαστε στον οδοντίατρο ή όταν έχουμε βήχα δε διστάζουμε να πάμε στον πνευμονολόγο μας; Τι γίνεται όμως όταν η ψυχή «πονάει»; Η ελληνική κοινωνία έχει μυηθεί στην καταπίεση και στα θαμμένα συναισθήματα. Επομένως, είναι δύσκολο για ένα άτομο να μπει στη διαδικασία να χτυπήσει την πόρτα ενός ειδικού και να «απελευθερωθεί». Είναι αλήθεια πως η ψυχοθεραπεία δεν αποτελεί μία εύκολη διαδικασία. Απαιτεί χρόνο, υπομονή και επιμονή. Η αναζήτηση βοήθειας σε έναν ψυχολόγο δεν δείχνει αδυναμία, όπως οι περισσότεροι πιστεύουν, αλλά μία ένδειξη ότι αποδέχεσαι τη δυσκολία που αντιμετωπίζεις και επιθυμείς να την διαχειριστείς. Κάτι βέβαια που παρατηρώ τα τελευταία χρόνια είναι πως η ψυχοθεραπεία αρχίζει και γίνεται μόδα. Ενήλικες, ζευγάρια, γονείς, παιδιά όλο και πιο συχνά κάθονται στην «καρέκλα του τρελού». Ας είναι λοιπόν μία μόδα που θα κρατήσει για πάντα.
- Κάποιος που δεν είναι εξοικειωμένος με αυτό αλλά νιώθει την ανάγκη να ξεκινήσει τι χρειάζεται να κάνει;
- Όταν επιθυμούμε να ξεκινήσουμε ψυχοθεραπεία ναι μεν τα κριτήρια επιλογής του ειδικού ψυχικής υγείας είναι εκείνα που αφορούν τίτλους σπουδών, εκπαιδεύσεις, καταρτίσεις, αλλά το βασικότερο είναι η πρώτη επαφή που θα έχουμε μαζί του. Στοιχεία όπως ο σεβασμός, η άνευ όρων αποδοχή, η ενσυναίσθηση, η εχεμύθεια και η κατανόηση αποτελούν το «κλειδί» για να υποστηρίξουμε την επιλογή μας. Ανάλογα λοιπόν, με το πώς θα μας κάνει να νιώσουμε στην πρώτη αυτή συνάντηση θα δείξουμε εμπιστοσύνη στον εαυτό μας για το αν θα συνεχίσουμε ή θα διακόψουμε. Βέβαια, το σημαντικότερο που χρειάζεται να κάνει κάποιος που θέλει να ξεκινήσει ψυχοθεραπεία είναι να νιώσει ασφαλής να βιώσει όλα του τα συναισθήματα.
- Πόσο σημαντική είναι η χημεία μεταξύ θεραπευτή και θεραπευόμενου; Τι κάνουμε αν τελικά δεν νιώθουμε άνετα;
- Ένας από τους βασικότερους στόχους της θεραπείας, ιδία στις πρώτες συνεδρίες είναι να χτίσουμε μία υγιή σχέση με τον θεραπευόμενο, η οποία θα βελτιώνεται στο χρόνο. Είναι το πρώτο που επιζητάμε. Να καταφέρουμε να κάνουμε τον θεραπευόμενο να νιώσει άνετα στο χώρο. Σε αυτή την «διαδρομή» είμαστε μαζί και όχι ο καθένας μόνος του. Βρισκόμαστε σε μία συνεχή προσπάθεια να δούμε τι μπορούμε να προσφέρουμε στον «άγνωστο» που κάτι θέλει από εμάς. Η συμπεριφορά του θεραπευτή είναι σαν αυτή του οικοδεσπότη. Μην ξεχνάμε πως σε όλους τους ανθρώπους υπάρχουν «κόκκινες γραμμές», όπως ηθικά εμπόδια που είναι απαραίτητο να τα σεβαστούμε. Είναι αναγκαίο ως θεραπευτές να είμαστε προσεκτικοί το πώς χρησιμοποιούμε τη γλώσσα. Η γλώσσα είναι ένα «όργανο αντίληψης» μέσω του οποίου επικοινωνούμε. Η χημεία μεταξύ θεραπευτή και θεραπευόμενου είναι αυτή που τελικά θα προσφέρει και στους δύο. Αυτή που θεραπεύει! Η οικοδόμηση μίας ζεστής σχέσης όπου κυριαρχεί η ενσυναίσθηση, ο σεβασμός, η κατανόηση και το «άγγιγμα». Δεν υπάρχει καλύτερο δώρο από το να κοιτάζεις, να ακούς, να καταλαβαίνεις και να «αγγίζεις» τον άλλον. Με άλλα λόγια να «ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΕΙΣ». Η επικοινωνία είναι για τις σχέσεις ότι η αναπνοή για τη ζωή!
Αν ο θεραπευόμενος κατά τη διάρκεια της συνεδρίας δε νιώθει άνετα, μπορεί να το επισημάνει στον ειδικό και να περιγράψει πως ακριβώς νιώθει και τι του προκαλεί αυτή η διαδικασία. Αυτό μπορεί να δυναμώσει τη σχέση τους, μπορεί και να οδηγήσει σε λήξη αυτής. Στη τελευταία περίπτωση, ο θεραπευτής οφείλει να προτείνει να κάνει παραπομπή τον θεραπευόμενο σε άλλον ειδικό ψυχικής υγείας.
- Πόσο δύσκολο είναι για έναν ειδικό να μένει αποστασιοποιημένος από τα περιστατικά και να διατηρεί την αντικειμενικότητά του;
- Στην κοινωνία μας, η κριτική συνήθως προηγείται της παρατήρησης. Οι άνθρωποι έχουμε την τάση να εφαρμόζουμε το halo effect, το φαινόμενο του φωτοστέφανου. Μία μορφή γνωστικής προκατάληψης με την οποία επηρεάζουμε τον τρόπο που σκεφτόμαστε και αισθανόμαστε σχετικά με το χαρακτήρα του άλλου με βάση την πρώτη μας εντύπωση για εκείνον. ΟΜΩΣ! Ο καθένας από εμάς επινοεί τη δική του πραγματικότητα. Η αισθητή πραγματικότητα δε μπορεί να θεαθεί ποτέ ανεξάρτητη από τον παρατηρητή της. Όλοι εμείς βιώνουμε την καθημερινότητα από τη δική μας οπτική γωνία. Είμαστε παρατηρητές της ζωής μας. Έτσι λοιπόν και ένας ψυχοθεραπευτής είναι παρατηρητής της δικής του αντίληψης για τον κόσμο και κουβαλά προκαταλήψεις (θετικές, αρνητικές) και γνωστικά σχήματα. Δεν υπάρχει αντικειμενικότητα! Όμως, αποτελεί προϋπόθεση η στάση της ουδετερότητας, όπου ο ειδικός και βέβαια έχει την προσωπική του γνώμη, απλά δεν την καταθέτει με δογματικό τρόπο. Η ουδετερότητα ευνοεί μία στάση περιέργειας γεμάτη σεβασμό.
- Υπάρχουν περιστατικά τα οποία εν τέλει δεν «γιατρεύονται» ;
- Δεν γνωρίζω αν υπάρχουν περιστατικά τα οποία δεν «γιατρεύονται». Πιστεύω όμως, πως ο άνθρωπος είναι ικανός να αλλάξει, άρα και να «γιατρευτεί». Το μυστικό της συνταγής είναι η επιθυμία για αποδοχή. Μόνο όταν συνειδητοποιήσουμε κομμάτια του εαυτού μας μπορούμε να πραγματοποιήσουμε αλλαγή. Αλλαγή σημαίνει ελευθερία. Ελευθερία να βελτιωθούμε, να αγαπήσουμε, να πιστέψουμε και να δημιουργήσουμε.
- Ένας ψυχολόγος μπορεί να δώσει ένα μοντέλο-οδηγού για καθημερινά ζητήματα που απασχολούν την πλειονότητα των ανθρώπων (όπως το άγχος) ή ακόμα και για αυτό η κάθε περίπτωση είναι ξεχωριστή;
- Κάθε άτομο είναι μοναδικό και ξεχωριστό με τη δική του προσωπικότητα και συμπεριφορά. Κάθε περίπτωση είναι μοναδική και χρειάζεται να εξετάζεται ως μοναδική. Κάθε φορά που συναντάς έναν άνθρωπο προσθέτεις ένα νόημα στη ζωή σου και αυτό αποτελεί την αρχή μίας σχέσης, προσφέροντας στον άλλον. Ο άνθρωπος έχει την ανάγκη να επικοινωνεί με τους άλλους για χάρη της δικής του επίγνωσης εαυτού, πέρα από το ανταλλάσσει πληροφορίες. Αυτό συμβαίνει και στην θεραπεία. Επομένως, οι άνθρωποι είναι μοναδικοί και αυτό καθιστά αδύνατον να συγκρίνονται. Το ζήτημα-πρόβλημα ορίζεται διαφορετικά από τον καθένα. Για να έχει κάποιος πρόβλημα χρειάζεται να το βιώνει εκείνος ως πρόβλημα. Και μην ξεχνάμε πως εξετάζουμε την προσωπικότητα μαζί με το πλαίσιο μέσα στο οποίο βρίσκεται, όχι ανεξάρτητα από αυτό.
- Εάν χωρίζαμε τους ανθρώπους που σε επισκέπτονται σε ηλικιακές ομάδες θα μπορούσες να μας πεις ποια θέματα απασχολούν κυρίως την κάθε ηλικία; Ποια θέματα δηλαδή απασχολούν κυρίως τους νέους και ποια τους μεσήλικες;
- Οι ομάδες των ατόμων με τις οποίες έχω αναπτύξει θεραπευτική σχέση είναι γονείς, έφηβοι και παιδιά. Η κάθε ομάδα προβάλλει δικά της θέματα που την ανησυχούν, μόνο που στην περίπτωση των παιδιών τα αιτήματα αποτελούν ανάγκη του γονέα για θεραπεία. «Τα παιδιά γονείς θέλουν, όχι ψυχολόγο» (τίτλος βιβλίου του Νίκου Σιδέρη). Οι νέοι γονείς είναι ιδιαίτερα προβληματισμένοι. Απευθύνονται όλο και πιο συχνά σε κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας, κυρίως όταν το παιδί βρίσκεται στη σχολική ηλικία. Η έναρξη φοίτησης στο δημοτικό αναζωπυρώνει νέα άγχη και ανησυχίες. Προβληματίζονται για τη συμπεριφορά και την επίδοση του παιδιού στο σχολείο και κάποιες φορές εμπλέκονται σε μεγάλο βαθμό. Θέματα που τους απασχολούν είναι η διαπαιδαγώγηση (όρια, κανόνες, αντιμετώπιση), καθώς ταλαντεύονται ανάμεσα στην δοτικότητα χωρίς μέτρο και στις απαγορεύσεις, η διαχείριση θυμού και επιθετικότητας, φοβίες, ο σχολικός εκφοβισμός, η τεχνολογία. Όσον αφορά τον έφηβο, ελπίδες μου δημιουργεί η ανάγκη του να μιλήσει με έναν ειδικό ψυχικής υγείας. Ανακοινώνει στους γονείς την επιθυμία του και την κάνει πραγματικότητα. Μέσα σε αυτή την κρίση που βιώνουμε λόγω πανδημίας, ο έφηβος έχει το θάρρος να αναζητήσει βοήθεια. Θέματα που τον απασχολούν είναι η εξωτερική εμφάνιση (αλλαγές που συμβαίνουν στο σώμα), η αυτοεκτίμηση, η κοινωνικοποίηση και η σχέση με τους συνομηλίκους, αλλά και οι σχέσεις μεταξύ των γονέων. Οι εφαρμογές κοινωνικής δικτύωσης έχουν μπει για τα καλά στη ζωή του και ασκούν μεγάλη επιρροή στη σκέψη και στη συμπεριφορά.
- Για την νέα χρονιά λοιπόν -η οποία δεν ξέρουμε τι μας κρύβει- ποιες είναι οι δικές σου ευχές;
- Αυτή τη χρονιά εύχομαι ο καθένας από εμάς να εκτιμήσει το πεντάχρονο παιδί που κρύβει μέσα του και να εκπληρώσει κάθε του επιθυμία.
Και εσύ που με διαβάζεις αυτή τη στιγμή να είσαι ο ΕΑΥΤΟΣ σου, ο καλύτερος ΕΑΥΤΟΣ σου!
Θα ήθελα να ευχαριστήσω όλη την ομάδα για την ευκαιρία που μου έδωσε να εκφραστώ με τον δικό μου τρόπο.
