Του Μανώλη Θεοχάρη, πρώην συντάκτη μας
Ξέρουμε όλοι πως η επιστήμη βοηθάει καθημερινά τη ζωή του ανθρώπου με τα επιτεύγματα της και με την εξέλιξή της. Ωστόσο, αυτός δεν είναι ο μοναδικός της ρόλος. Θα μπορούσαμε να πούμε πως η επιστήμη αποτελεί στάση ζωής καθώς η πραγματική επιστήμη έχει ορισμένα χαρακτηριστικά που θα έπρεπε, κατά τη γνώμη μου, να είναι εφόδια όλων των ανθρώπων. Όμως, σήμερα παρατηρούμε πως λίγοι ενδιαφέρονται για αυτή την πλευρά της επιστήμης. Ακόμα και λαμπροί επιστήμονες αναλώνονται στην απλή παραγωγή γνώσης χάνοντας, το κατά τη γνώμη μου, σημαντικότερο κομμάτι της.
Αρχικά η επιστήμη χαρακτηρίζεται από ένα θεμελιώδη αντιδογματισμό. Δεν υπάρχουν στεγανά, αδιαμφισβήτητες απόψεις και θεωρίες στην Επιστήμη. Κάθε φορά οτιδήποτε χρησιμοποιείται εξετάζεται αν ισχύει , ακόμα και το πιο θεμελιώδες θεώρημα. Για αυτό και χρησιμοποιείται ο όρος «θεωρία», δεν είναι η απόλυτη πραγματικότητα, είναι ένας τρόπος που έχουμε εφεύρει για να εξηγήσουμε και να χρησιμοποιήσουμε τα υπάρχοντα (και το τονίζω αυτό) πειραματικά δεδομένα. Για αυτό άλλωστε οι θεωρίες συνεχώς καταρρίπτονται, επειδή ένα νέο πείραμα μπορεί να αποδείξει την ανικανότητα κάποιας θεωρίας ώστε να ερμηνεύσει το εν λόγω φαινόμενο. Από αυτό προκύπτει πως η επιστημονική γνώση δεν είναι κάτι το στατικό, αλλά μια δυναμική ισορροπία, μεταξύ φυσικών φαινομένων και θεωριών που προσπαθούν να τα ερμηνεύσουν. Έτσι και ο κάθε άνθρωπος στη ζωή του, θα πρέπει να είναι σε θέση να κρίνει ό,τι του προσφέρεται έχοντας βέβαια κατάλληλο υπόβαθρο, αλλά και τεκμηριωμένα επιχειρήματα, μακριά από ιδεοληψίες και με μόνο του γνώμονα την πραγματικότητα και το κοινό καλό.
Αυτό είναι ένα άλλο χαρακτηριστικό της Επιστήμης και του Φυσικού Κόσμου, δεν ενδιαφέρονται τι πιστεύει ο καθένας , υπάρχει μια καθολικότητα ως προς τα φυσικά φαινόμενα. Δηλαδή, είτε είσαι αριστερός, είτε δεξιός, είτε ναζιστής, είτε ό,τι άλλο θες, η ύλη αποτελείται από άτομα, όποιος και αν είσαι , όπου και αν βρίσκεσαι. Έτσι και εμείς θα πρέπει να αποδεχόμαστε και να αναγνωρίζουμε τα προτερήματα, το δίκιο, αλλά και τις επιτυχίες κάποιου ακόμα και αν δεν συμφωνούμε ιδεολογικά μαζί του. Επίσης η αληθινή επιστήμη δεν έχει συμφέροντα. Ενδιαφέρεται μόνο για το καλό του συνόλου. Στο σημείο αυτό αξίζει να τονιστεί ότι δεν πρέπει να συγχέουμε τον Άνθρωπο με την Επιστήμη.Ο Άνθρωπος συχνά προωθεί τα συμφέροντά, το οποίο δεν είναι αρνητικό, αρκεί να μην επιβαρύνουν τον διπλανό του. Με αυτό τον τρόπο θα έπρεπε ιδανικά να λειτουργούν και οι άνθρωποι, δηλαδή να μην κερδοσκοπούν πατώντας ο ένας πάνω στον άλλο ,αλλά να επιθυμούν την ευδαιμονία του συνόλου (στόχος της επιστημονικής προόδου).
Ακόμα ένα χαρακτηριστικό είναι πως η επιστήμη λειτουργεί «ενωτικά» πάνω στον άνθρωπο. Αυτό φαίνεται και σήμερα με τις διάφορες ερευνητικές ομάδες που συνεργάζονται παγκοσμίως για τη καταπολέμηση ενός κοινού προβλήματος, στην εν λόγω περίπτωση την πανδημία του κορωνοϊού. Ποια είναι τα κοινά σημεία όλων αυτών των επιστημόνων ; Η αγάπη για τον άνθρωπο και την ανθρώπινη ζωή. Το αίσθημα ευθύνης ως προς την κοινωνία, καθώς έρχονται αντιμέτωποι με ένα πολύ σημαντικό και επικίνδυνο ζήτημα και προσπαθούν (αγνοώντας τις προσωπικές καριέρες και σταδιοδρομίες τους) να κατανοήσουν πως λειτουργεί αυτό ο πραγματικά άγνωστος ιό. Φυσικά έχουν ένα κοινό μέσο σε αυτό τον αγώνα, την επιστημονική μέθοδο που είναι ο μόνος τρόπος αντιμετώπισης των προβλημάτων. Η επιστημονική μέθοδος επιτυγχάνει, γιατί σε κάθε βήμα για την αντιμετώπιση ενός προβλήματος θέτει ένα ερώτημα το οποίο χρησιμοποιεί ως στόχο και καλείται να το αντιμετωπίσει για να προχωρήσει. Συνεπώς, θα μπορούσαμε να δούμε κάθε πρόβλημα ως ένα σύνολο ερωτημάτων, καθένα από τα οποία αναφέρεται σε μια του πλευρά.
Μερικά χαρακτηριστικά ερωτήματα που ταλανίζουν την επιστήμη είναι : τι αντιμετωπίζω; Πώς συμβαίνει; Ποιοι παράγοντες το γεννούν; Πόσο διαρκεί; Πώς το αναπαράγω, αλλά και πως το κατευνάζω; Η ερώτηση είναι πιο σημαντική από την απάντηση, όπως έχει ξανά ειπωθεί και αυτό γιατί σε βάζει σε προβληματισμό και να χρησιμοποιήσεις το μυαλό σου. Η επιστήμη επίσης σου μαθαίνει να ενδιαφέρεσαι για το τι συμβαίνει γύρω σου, χωρίς να αναφέρομαι μόνο σε φυσικά φαινόμενα. Μια ματιά στο γύρω κόσμο που ζούμε είναι πολύ σημαντική, γιατί έτσι βλέπεις την ομορφιά του και τι συμβαίνει σε αυτόν πραγματικά. Με αυτόν τον τρόπο δεν είσαι μέρος μιας ψευδούς πραγματικότητας, κατανοώντας ταυτοχρόνως, ποια είναι η ευθύνη και η θέση σου στον αληθινό κόσμο. Κοιτάζοντας γύρω του κανείς βλέπει μόνο ενός είδους πράγματα; Όχι, βλέπει πολλά και διαφορετικά, καθένα από τα οποία έχει τη δική του ξεχωριστή σημασία. Τίποτα δεν δρα ανεξάρτητα από τα άλλα και όλα αυτά μαζί συνιστούν ένα ενιαίο σύστημα, τον Κόσμο μας.
Έτσι ακριβώς είναι και η επιστήμη, έχει πολλές πτυχές οι οποίες αλληλοεπιδρούν μεταξύ τους και παράγουν θαυμαστά αποτελέσματα. Με ένα τέτοιο τρόπο πρέπει να είναι δομημένη και η προσωπικότητα του ανθρώπου. Να μην έχει όρια, άλλα να ανοίγεται προς διαφορετικές κατευθύνσεις, οι οποίες ως σύνολο θα τον κάνουν να αποκτήσει ουσιαστική μόρφωση, το πλέον σημαντικό πράγμα στη ζωή μας. Τέλος, η Επιστήμη καλλιεργεί, αλλά και χρησιμοποιεί τη φαντασία, χωρίς αυτήν η επιστήμη δεν θα είχε εξελιχθεί ιδιαίτερα. Για αυτό μας χρειάζεται κιόλας η φαντασία, για να μπορέσουμε να βρούμε νέες λύσεις για τα προβλήματα του κόσμου μας, τον οποίο δεν θεωρώ πως κανείς θα αξιολογούσε ως ιδανικό. Ένας άνθρωπος που ξεφεύγει από την πραγματικότητα και αναζητεί λύσεις σε νέα μονοπάτια είναι ο μόνος που μπορεί να βοηθήσει στην αλλαγή της. Γιατί αν το σκεφτούμε και ανάποδα, θέλουμε να αλλάξουμε τον κόσμο με ιδέες οι οποίες συνιστούν τα θεμέλια του. Είναι αυτό εφικτό; Μόνο να τον γκρεμίσουμε μπορούμε, όπως και με ένα κτίριο στο οποίο ανατινάζεις τα θεμέλια.
Για αυτό ας ανοίξουμε το μυαλό μας και ας το αφήσουμε να τρέξει δίχως περιορισμούς. Άλλωστε ποιος θέλει να ζει σε ένα κόσμο από τον οποίο δεν μπορείς να ξεφύγεις με τίποτα, ούτε καν με τη φαντασία σου. Ποιος θέλει να ταξιδεύει συνεχώς με το τραίνο της ρουτίνας και του ρεαλισμού; Θα είναι ένα πολύ βαρετό ταξίδι για να ζήσεις τη ζωή σου, τη μοναδική ευκαιρία για να αξιοποιήσεις αυτό το δώρο. Αυτά είχα να πω εγώ, ήρθε η ώρα να τα σκεφτούμε νομίζω και να δούμε πόσο σημαντικός είναι ο ρόλος της επιστήμης πέρα από το παράγει γνώση.
