Αδιαμφισβήτητα, διανύουμε τη ζωή μας μέσα σε μια εποχή «ενδιαφέρουσα»: οι ειρωνικές αντιφάσεις που χαρακτηρίζουν το σύγχρονο βίο τόσο σε ηθικό, όσο και νοητικό επίπεδο μοιάζουν να βγήκαν από βιβλίο του Όσκαρ Γουάιλντ. Η μόρφωση, η πληροφόρηση, η εκπαίδευση είναι πιο εύκολα προσβάσιμη από ποτέ άλλοτε, και παρ’ όλα αυτά οι αστικοί θρύλοι, οι θεωρίες συνωμοσίας και η ατεκμηρίωτη κινδυνολογία «αποκαλυπτικών γεγονότων» είναι ακόμη στα μάτια πολλών ένα ισότιμο μέσο αναζήτησης της αλήθειας. Τα θεμελιώδη, απαράγραφα ανθρώπινα δικαιώματα χαίρουν (στα βιβλία, τουλάχιστον) πλήρους συνταγματικής και διεθνούς προστασίας, προασπίζοντας την αξία του Ανθρώπου απέναντι σε οποιαδήποτε μορφή απειλής της γενετήσιας του υπόστασης και των ισάξιων δικαιωμάτων που συρρέουν με αυτή. Παρ, όλα αυτά, υπάρχει ενας George Floyd, μια Breonna Taylor, μια Ελένη Τοπαλούδη, ένας Βαγγέλης Γιακουμάκης, να μας επαναφέρουν ξανά σε μια ωμή πραγματικότητα που θα έπρεπε ήδη να είναι ζοφερή ανάμνηση.
Οι καιροί αλλάζουν: Πρότυπα του παρελθόντος εκλείπουν. Συνθήκες με τις οποίες ζούσαμε σταδιακά μεταλλάσσονται. Κοινωνικοοικονομικές δομές αλλάζουν μορφή. Ηθικές αντιλήψεις αναδιυλίζονται, υπό το πρίσμα νέων ιδεών και δεδομένων. Όχι, δεν βρισκόμαστε στην νέα εποχή. Βρισκόμαστε στον προθάλαμό της, και αυτό γιατί δεν έχουμε ακόμη απογυμνωθεί από τον τρόπο ζωής που μας χαρακτήριζε έως τώρα σε πολλά θέματα. Αυτό το «κατώφλι» γεννά στην ανθρώπινη ψυχή ένα δίπολο. Ένα σταυροδρόμι, αν θέλετε, το οποίο έχει άμεση σχέση με την ειρωνική αντίφαση για την οποία έγινε λόγος πιο πάνω.
Ο πρώτος δρόμος είναι μια τυφλή όπισθεν. Ο άνθρωπος αυτός διακατέχεται απο τρόμο για το καινούριο. Δυσκολεύεται να δεχθεί την προσαρμογή στις νέες ανάγκες και σ΄ αυτή του τη δυσφορία τείνει να ωραιοποιεί ένα παρελθόν, η επιστροφή στις ρίζες του οποίου αποτελεί την σοφότερη λύση. Γίνεται καχύποπτος απέναντι σε κάθε τι καινούριο και το πολεμά άκριτα. Παραμορφώνει τα ιδεώδη του παρελθόντος, κάνοντάς τα όπλα ενάντια στις αξίες του μέλλοντος. Έτσι, ηθικές έννοιες αλλάζουν περιεχόμενο και συχνά γίνονται δόγμα. Η Ναζιστική Γερμανία αποτελεί λαμπρό παράδειγμα της ιστορίας, ενώ η άνοδος του εθνικισμού σε πολλά κράτη του κόσμου (Η.Π.Α, Ελλάδα, Τουρκία) να είναι άμεσο απότοκο αυτής της νοοτροπίας. Δεν είναι παράδοξο να υφίσταται στον 21ο αιώνα ρατσισμός, μισογυνισμός, τοξικός ανδρισμός, ομοφοβία: Πρόκειται για μια γραμμή άμυνας απέναντι σε ένα νέο ηθικό μόρφωμα το οποίο για κάποιους, απειλεί την «παραδοσιακή αθωότητα».
Ο δεύτερος δρόμος είναι ένα τυφλό πάτημα στο γκάζι. Μια βουτιά στο καινούριο. Μια άκρατη αποδοχή του οποιουδήποτε νεοτερισμού. Μια μόνιμη απέχθεια για ο,τιδήποτε αποτελεί παρελθοντική ηθική. Συχνά πνευματικά τελματωμένος από την καταπίεση ενός παραδοσιακού καθωσπρεπισμού, ο άνθρωπος αυτός προσανατολίζεται προς μια νέα μορφή ζωής, μακριά από ηθικά δόγματα, κολλημένες απόψεις και κοινωνικό στιγματισμό. Στην απελπισμένη του αναζήτηση για ελευθερία, καταπιάνεται με ένα νέο είδος εκκολαπτώμενου συντηριτισμού, την ελευθεριότητα και την «πολιτική ορθότητα». Απαξιεί την κατεστημένη ιεράρχηση της κοινωνίας, και τάσσεται υπέρ μιας πιο χαλαρής, πανανθρώπινης κοινωνικής συνεκτικότητας- τον λεγόμενο εθνομηδενισμό. Εν τέλει όμως, παρά την αρχική του επιθυμία, παρακινείται περισσότερο από το μίσος του για την παρελθοντική τάξη των πραγμάτων, παρά από την αναζήτηση μιας νέας ελευθερίας, στο πλαίσιο μιας ηθικά αναδιαρθρωμένης κοινωνίας.
Στην ουσία, όλοι έχουμε πάνω-κάτω έναν σκεπτικιστή και έναν «ελευθεριολάγνο» μέσα μας. Αυτό που κάνει τη διαφορά είναι το πλαίσιο στάθμισης της υφιστάμενης πραγματικότητας. Τι χρειάζεται να κρατήσουμε από το χτες; Τι πρέπει να επαναξιολογήσουμε; Τι πρέπει να αποδιώξουμε; Όλα αυτά είναι χρήσιμα ερωτήματα που θα μας επιτρέψουν να επιτύχουμε μια ισορροπία, απαραίτητη για την πλοήγηση στους νέους καιρούς. Η κριτική σκέψη, η σωστή πληροφόρηση και ο υγιής διάλογος είναι σημαντικά εργαλεία για την εύρεση της σωστής πορείας. Δεν μπορούμε να ξεριζώσουμε κάθε τι χθεσινό. Πρέπει να το αναμορφώσουμε. Δεν μπορούμε επίσης να γίνουμε έρμαια της εκάστοτε νέας ηθικής, αντ’ αυτού πρέπει να μάθουμε να την σταθμίζουμε ανάλογα με το παρελθόν, σαν μέτρο σύγκρισης για το που βρισκόμαστε κάθε δεδομένη στιγμή. Διαφορετικά το κατώφλι γίνεται αδιέξοδο. Μπρος γκρεμός και πίσω ρέμα…
Με λένε Δημήτρη Δανόπουλο. Σπουδάζω Νομική στο Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Μ αρέσει να γράφω, να εκφράζω τη σκέψη μου σε ένα κείμενο στο οποίο ο καθένας μπορεί να έχει πρόσβαση και να αλληλοεπιδράσει μ΄ αυτό, κυρίως δε να συγκεντρώνω το χάος του κεφαλιού μου σε ένα οργανωμένο πλαίσιο. Το αν γίνεται να συμβαίνει πάντοτε αυτό, είναι άλλη υπόθεση...
