«Πατρική Διδασκαλία» και η Ορθόδοξη τουρκόδουλη, αντεπαναστατική εποποιία

Στις 23 Μαρτίου του 1821, η Ορθόδοξη Εκκλησία δια του Πατριάρχη Γρηγορίου Ε’ αφορίζει τη Φιλική Εταιρεία, συνεπώς ολόκληρη την εθνικοαπελευθερωτική επανάσταση. Κατά μία έννοια, ο ισχυρισμός αυτός είναι ελλιπής καθώς με τον όρο «εκκλησία» συμπεριλαμβάνεται ολόκληρο το σώμα των Χριστιανών πιστών, αλλά και ιερέων, που -ευτυχώς- δεν ακολούθησε τις επιταγές της ανώτατης ιεραρχίας της Εκκλησίας. Επομένως, τα παρακάτω αφορούν στο ρόλο που διαδραμάτισε η ανώτατη ιεραρχία και όχι συλλήβδην σε όλους τους κληρικούς που συνιστούσαν βεβαίως αναπόσπαστο κομμάτι του ελληνισμού. Ήρωες της επανάστασης άλλωστε υπήρξαν και ιερείς, όπως ο Παπαφλέσσας.

Το κείμενο του αφορισμού επιχειρούσε να δείξει ως «έργον μιαρόν» την επανάσταση που απειλούσε τα προνόμια που “απολάμβανε” το υποτελές Έθνος. Ο ίδιος όμως ο Υψηλάντης καθησύχαζε με επιστολή του τον Κολοκοτρώνη ότι ο Πατριάρχης πιέστηκε από την Πύλη να αφορίσει τους επαναστάτες και ο αφορισμός αυτός να μη ληφθεί υπόψιν, καθότι γίνεται «με βία και δυναστείαν και άνευ θελήσεως του πατριάρχου». Αυτός ο ισχυρισμός επιβεβαιώνεται, άλλωστε, από τον απαγχονισμό του Πατριάρχη στις 10 Απριλίου του ίδιου έτους.  

Είτε ο αφορισμός αυτός ήταν προϊόν εκβιασμού είτε όχι, η ρητορική περι «ανόητων, αλαζόνων και δοξομανών» εξεγερμένων καθώς και η ευγνωμοσύνη στους Οθωμανούς για τα «ελευθερίας προνόμια, όσα δεν απολαμβάνει άλλο έθνος υποτελές και υποκείμενον» δεν εκστομίζονταν πρώτη φορά από χείλη ιεραρχών. 

«Διδασκαλία Πατρική», το αντεπαναστατικό παραλήρημα του 1798 

Στον απόηχο των επαναστατικών κινήσεων σε Ευρώπη και Αμερική, ο κόσμος έδειχνε να ρέπει από τα φεουδαρχικά συστήματα των «Ελέω Θεού» βασιλέων σε φιλελεύθερα και εθνικά κράτη μίας νέας τάξης βιομηχάνων, εμπόρων και τραπεζιτών. Στο 1798 οι συντηρητικές δυνάμεις της Ευρώπης (Βρετανία, Αυστρία, Ρωσία, ακόμα και η Οθωμανική Αυτορατορία) έχουν συνασπιστεί κατά του Ναπολέωντα, της «φιλελεύθερης» πλέον Γαλλίας που εξάπλωνε τις ιδέες του Διαφωτισμού μέσω της ίδιας της στρατιωτικής της επέλασης. Είναι εκείνη η περίοδος όπου εκδίδεται από το τυπογραφείο του Πατριαρχείου η «Πατρική Διδασκαλία» του Πατριάρχη Ιεροσολύμων Άνθιμο, με κάποιους να το αποδίδουν ως έμπνευση του ίδιου του Οικουμενικού Πατριάρχη. Το βιβλίο αυτό επιτίθεται εναντίον των ιδεών της ελευθερίας και της ανεξαρτησίας, ιδέες που προπαγάνδιζε με κείμενά του ο Ρήγας Φεραίος. Συγκεκριμένα, ο γράφων της διδασκαλίας απευθύνεται στους χριστιανούς: 

«Κλείστε (λοιπόν) τ’ αυτιά σας και μην δώσετε καμμίαν ακρόασιν εις τας νεοφανείς ταύτας ελπίδας της ελευθερίας. Και να είσθε κατά πολλά βέβαιοι, ότι αι δόξαι αύται και αι διδασκαλίαι (περί ελευθερίας) είναι ενάντιαι εις τα ρητά της θείας Γραφής […] που μας προστάζουν να υποτασσώμεθα εις τας υπερέχουσας αρχάς (εξουσίες) όχι μόνο εις τας επιεικείς αλλά και εις τας σκολιάς (διεστραμμένες)» 

Είναι γεγονός ότι η ελληνική επανάσταση είναι προϊόν του Διαφωτισμού και του φιλελεύθερου εθνικισμού του 19^ου αιώνα, ιδέες που ασπάστηκαν διανοούμενοι όπως ο Ρήγας αλλά και ο Κοραής. Οι ιεράρχες, λοιπόν, θεμελίωσαν την τουρκόδουλη στάση τους στη μακρά ιστορία του μίσους για τη Δύση (Εσπερίαν) που «ήρθε πάλι να αλώσει την Ορθόδοξη πίστη». (βλ. διαμάχη ενωτικών-ανθενωτικών) 

Πρόκειται για ένα από τα πολλά έντυπα που εκδίδονταν από το Πατριαρχείο για να συντηρηθεί το “status quo” που απέφερε στο Πατριαρχείο, όπως και στους Φαναριώτες βεβαίως, πολλά προνόμια και εξουσίες «πνευματικής ηγεσίας» των υπόδουλων χριστιανών. Οι Οθωμανοί ποτέ δεν εξισλάμισαν βίαια τους χριστιανούς, καθώς τους απαγορευόταν από το Κοράνι, ενώ τους εξυπηρετούσε να αναθέσουν στο Πατριαρχείο να τηρεί την τάξη και την ηρεμία, αποστολή που απέτυχε να εκπληρώσει ο Πατριάρχης Γρηγόριος και γι’ αυτό και εκτελέστηκε. 

Η απάντηση από τον Αδαμάντιο Κοραή

Αυτά, άλλωστε, συμπεριλήφθησαν στην οργισμένη απάντηση του Αδαμάντιου Κοραή, «Αδελφική Διδασκαλία». Ο Κοραής γνώριζε ότι τα συμφέροντα των Κληρικών και των Τούρκων ήταν παράλληλα, γι’ αυτό γράφει:  

«Φοβούνται (οι κληρικοί) την καταστροφή των Τούρκων ως ίδιαν αυτών καταστροφή και των Γραικών την ελευθερία (θεωρούν) ως απαρηγόρητον αυτών δυστυχία». Και συνεχίζει. «Αυτοί, (οι κληρικοί) μιλούν εύκολα για ευνομούμενη ελευθερία υπό των Τούρκων, επειδή παρανομίας πράττουσι αφόβως, υπό την άνομον επικράτεια των Τούρκων. Οι μισθωτοί αυτοί ποιμένες, δύνανται να απειλώσι χωρίς αιτίαν, να παιδεύωσι χωρίς έγκλημα, να αφωρίζωσι και να εξεκκλησιάζωσι χωρίς εξέτασιν και κρίσιν όντινα θέλουσι, εν ενί λόγω, να πράττωσι τα των Τούρκων…» 

Η μανία της συντήρησης και του σκοταδισμού

Όλα αυτά συνειδητά αποκρύπτονται από το δημόσιο διάλογο αλλά και από την ελληνική εκπαίδευση, την -άλλωστε- «εθνοχριστιανική», κατά το Σύνταγμα. Αντιθέτως, στο σχολείο προβάλλονται αντεπιστημονικά, ως ιστορική αλήθεια, οι θρύλοι/μύθοι για το «Κρυφό Σχολειό» και την ύψωση του λαβάρου της Επανάστασης από τον Παλαιών Πατρών Γερμανό. Η οπισθοδρομική και συντηρητική στάση του ανώτατου κλήρου όμως είναι αδύνατο να «ξεπλυθεί» με παραμύθια. Συνιστά μία στάση που διατηρεί ακόμα στις νέες προκλήσεις, κηρύττοντας -δια στομάτων Αμβρόσιου, Πειραιώς, Μόρφου και άλλων- λογίδρια μίσους, σκοταδισμού και ανορθολογισμού. Επιχειρούν να κρατούν την κοινωνία στο βούρκο του σκοταδισμού, εκεί μόνο που μπορούν  να διατελούν τη θεάρεστη «επιχειρηματική» τους δράση.