Πρόδρομος του Ισραήλ ή μια προοικονομία της παλαιστινιακής κρίσης;

2 Νοεμβρίου 1917. Πριν 103 χρόνια, υπογράφεται μία διακήρυξη από τον Υπουργό Εξωτερικών Άρθουρ Μπάλφουρ, της κυβέρνησης του Λόιντ Τζορτζ, και στέλνεται ευθύς αμέσως στον Ουόλτερ Ρότσιλντ, ενός εκ των πιο ισχυρών Εβραίων στην υφήλιο εκείνη την εποχή. Παρότι δεν θα είχε καμία ουσιαστική ισχύ, όπως αποδείχθηκε μετέπειτα, οι έμμεσες συνέπειες αυτού του τελεσίγραφου έμελλε να συνταράξουν τα νερά των διεθνών σχέσεων, στο πεδίο της Μέσης Ανατολής, κατά τον Α’ Παγκόσμιο, τον Μεσοπόλεμο, τον Β’ Παγκόσμιο, αλλά και ύστερα. Υπό ποιες συνθήκες κατασκευάστηκε, όμως, αυτό το περίφημο «γράμμα»; Ποιες υπήρξαν οι πραγματικές βρετανικές προθέσεις που στηριζόντουσαν πάνω σε αυτό, και κατά πόσο υλοποιήθηκαν;

Βρισκόμαστε στη μέση του Μεγάλου Πολέμου. Οι Κεντρικές Δυνάμεις, χάρη στις δυνάμεις των Γερμανών και των Τούρκων, κυρίως, έχει αναχαιτίσει τις περισσότερες στρατιωτικές προσπάθειες του αγγλογαλλικού στρατού. Εκείνος αναμένει σε κατάσταση απόγνωσης, αφού οι Ρώσοι αποσύρονται σιγά-σιγά από την εμπλοκή, εν μέσω της επανάστασης των Μπολσεβίκων και του τσαρικού ξεπεσμού, ενώ οι Αμερικανοί καθυστερούν να στείλουν βοήθεια.

Παράλληλα, σε διεθνές επίπεδο, στο πολιτικό/θρησκευτικό τομέα, έχει αναπτυχθεί ταχύτατα ο Σιωνισμός (Σιών=συνεκδοχική ονομασία της Ιερουσαλήμ στη Παλαιά Διαθήκη). Το κίνημα αυτό υποστήριζε την συσπείρωση των εβραίων της Διασποράς και την δημιουργία ενός εθνικού κράτους, με έδρα την περιοχή της Παλαιστίνης. Κατά τα τέλη του 19^ου αιώνα και στις αρχές του 20^ου, απέκτησε μια παράδοξα μεγάλη «οπαδική» βάση, παρά τα 2 πολύ σημαντικά αντίβαρά του: σημαντικός αριθμός Εβραίων άκμαζε σε γνωστές πρωτεύουσες του κόσμου, ενώ ερχόταν και σε πλήρη αντίθεση με τον σημιτισμό/Ιουδαϊσμό. Πώς γίνεται μία θρησκεία να λάβει την μορφή κρατιδίου, απορούσαν διάφοροι γνωστοί και διαβασμένοι πιστοί, αλλά και τρίτοι, όπως ο Ουμπέρτο Έκο, σε πιο πρόσφατα χρόνια.

Οι Βρετανοί, πάντα με την διαχρονική σκέψη να εκμεταλλευτούν το καθετί προς όφελός τους, με πρωτοστάτη τον Τζορτζ, τείνουν προς ενίσχυση της κατατρεγμένης φυλής, με την παροχή ανταλλαγμάτων για την συμμετοχή της με το μέρος των Συμμάχων στις εχθροπραξίες. Αν και συμφωνούσαν με το Κίνημα, ουσιαστικά αποσκοπούσαν στην κτήση της Παλαιστίνης, σταδιακά και μεταπολεμικά, καθώς αυτή αποτελούσε βασικό σταυροδρόμι για δύο κρίσιμες αγγλικές αποικίες, την Ινδία και την Αίγυπτο. Πολλές φωνές, εσωτερικά και εξωτερικά του Νησιού, αντιτάχθηκαν σε αυτήν την φιλική πολιτική. Κύριες διαφωνίες ήταν η ζημιά που θα προκαλούνταν σε ευκατάστατους Εβραίους, σε Αμερική και Ευρώπη, στην περίπτωση της υποχρεωτικής μετανάστευσης σε ένα εθνικό έδαφος, όπως και η εξάπλωση του αντισημιτισμού, ειδικά ανάμεσα στους Οθωμανούς και τους Άραβες.

Ωστόσο, η αγγλική κυβέρνηση θα προχωρήσει, μετά από πολλές κοινοβουλευτικές διαμάχες καθ’ όλη την διάρκεια του 1917, με το σχέδιο της προκήρυξης, ούσα συμφωνημένη με την Γαλλία, τις ΗΠΑ και την Ιταλία (και το Βατικανό). Ο Μπάλφουρ θα ανακοινώσει, συνοπτικά, τα εξής -διεθνώς γνωστά,πλέον- στον Ρότσιλντ, επιφανή Εβραίο και ηγέτη του σιωνιστικού κινήματος: «His Majesty’s Government view with favor the establishment in Palestine of a national home for the Jewish people, and will use their best endeavors to facilitate the achievement of this object, it being clearly understood that nothing shall be done which may prejudice the civil and religious rights of existing non-Jewish communities in Palestine, or the rights and political status enjoyed by Jews in any other country.» Μα η άμεση και ενεργή απάντηση των Εβραίων δεν ήρθε ποτέ. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, η πλειονότητά τους ζούσε ευλαβικά και δεν υπήρχε διάθεση για επιστράτευση, ενώ η Μόσχα του Λένιν, πλέον, αποσυρόταν από κάθε διένεξη και στρεφόταν στο κρατικό κομμουνισμό.

Παρά ταύτα, το τέλος του Πολέμου θα έρθει, μαζί με την επικράτηση των Συμμάχων. Με τη Συνθήκη των Βερσαλλιών το 1919, η Βρετανία θα χαμογελάσει, αφού η περιοχή της Παλαιστίνης θα βρισκόταν στη διάθεσή της, με τον επιεική όρο να εξασφαλίσει ίδιους όρους αντιμετώπισης και ζωής μεταξύ εβραϊκής και αραβικής φυλής, στις οποίες ανήκαν και ανήκουν οι περισσότεροι κάτοικοι σε αυτά τα μέρη.

Αυτό, όπως είναι γνωστό και σήμερα, δεν επιτεύχθηκε. Ο αραβικός κόσμος, εξοργισμένος για την διεθνή παραμέλησή του, στράφηκε στον κλασσικό αντισημιτισμό του, αφού δεν είχε λάβει καμία επιβράβευση για την άμυνα που πρόβαλε κατά της Τουρκίας, όπως η απέναντι πλευρά. Ως αποτέλεσμα, από τον Μεσοπόλεμο και ύστερα, ταυτόχρονα με την εκρηκτική αύξηση του εβραϊκού πληθυσμού στη τοποθεσία, η διαμάχη φούντωσε και οδήγησε σε πάρα πολλά βίαια γεγονότα μεταξύ των δυο θρησκευόμενων ομάδων, τα οποία συνεχίζονται έως και τώρα.

Η αστάθεια της πόλης θα βάλει σε δίλημμα τους Άγγλους, οι οποίοι αδρανούν και καθυστερούν να προχωρήσουν σε μία σαφή κίνηση. Εντέλει, το 1948, τρία χρόνια μετά την λήξη του Β’ Παγκοσμίου, θα ιδρυθεί το κράτος του Ισραήλ, συνοριακά με την Παλαιστίνη, με το πρόσχημα του Ολοκαυτώματος και την ανάγκη εύρεσης καταφυγίου για την φυλετική ομάδα.

Μετοικώντας στη νεοιδρυθείσα χώρα, κατά ορδές, οι Εβραίοι, θα γίνουν αλαζονικοί, απαιτώντας την προσάρτηση της περιοχής της Παλαιστίνης. Στον αντίποδα, οι Παλαιστίνιοι, Άραβες στο μεγαλύτερο ποσοστό, θα μισήσουν τους Ισραηλινούς, καθώς έλαβαν όσα εκείνοι θεωρούσαν ότι άξιζαν. Αυτή η εντελώς διαφορετική αντίληψη για τα δικαιώματα στη περιοχή, παράλληλα με την εμφάνιση διεθνών συμφερόντων, θα μεταμορφωθεί σε αιτία και αφορμή για πολλούς και άδικους σκοτωμούς μεταξύ τους. Παραστρατιωτικές παλαιστινιακές αντισημιτικές οργανώσεις, Λίβανος, Λωρίδα της Γάζας… Τελικά, τι πρόσφερε ακριβώς εκείνη η διακήρυξη; Ορθή στρατηγική; Ή λανθασμένη, μα μη ομολογημένη, εκτίμηση των πραγμάτων;