Της Αναστασίας Καραζεπούνη, φοιτήτριας
Πριν την ανάγνωση του άρθρου, μια ετυμολογική σημείωση που θα αποβεί χρήσιμη για την κατανόηση των κατωτέρω : η Ροζάβα, που στα κουρδικά σημαίνει Δύση, δημιουργεί τον όρο Δυτικό Κουρδιστάν (κουρδικά: Rojavayê Kurdistanê),και είναι επίσης γνωστό ως Συριακό Κουρδιστάν.
ΙΣΤΟΡΙΚΑ
Οι Κούρδοι είναι ένας από τους παλαιότερους λαούς που κατοικούν στα εδάφη της Μέσης Ανατολής. Η γεωγραφική περιοχή, ονόματι Κουρδιστάν καταλαμβάνει έκταση από τις Ανατολικές επαρχίες της Τουρκίας έως και τον Καύκασο, τις βορειοδυτικές περιοχές του Ιράν και τις βόρειες του Ιράκ. Για λόγους γεωπολιτικής θέσης, ανέκαθεν αποτελούσε σημαντικό σταυροδρόμι , ταυτόχρονα όμως και πεδίο πολεμικών συγκρούσεων. Για ποικίλους λόγους που ανακύπτουν από μια ευρύτερη ανάλυση των παραπάνω, δεν ήταν εφικτή η δημιουργία κράτους, δηλαδή η οριοθέτηση περιοχών εντός ορισμένων γεωγραφικών συνόρων που θα περιελάμβανε τον κουρδικό λαό. Μετά την υπογραφή της συνθήκης της Λωζάννης το 1923, ο εκ νέου διαμοιρασμός των Κούρδων προβάλλει 20 εκατομμύρια εξ αυτών να ζουν στην Τουρκία, 10 εκατομμύρια στο Ιράν, 6 εκατομμύρια στο Ιράκ και 4 εκατομμύρια στη Συρία. Έγγραφα του Συμβουλίου της Ευρώπης περιγράφουν τους Κούρδους ως τον πολυπληθέστερο λαό χωρίς εθνικό κράτος, διεθνώς. Τα κράτη που «φιλοξενούν» στην επικράτειά τους κουρδικούς πληθυσμούς επιχειρούσαν ανέκαθεν την καταστολή των διεκδικήσεών τους για την απόκτηση περισσότερων δικαιωμάτων εφαρμόζοντας ακραίες πρακτικές (λ.χ. γενοκτονίες). Πέραν όμως της συνεργασίας μεταξύ των κρατών αυτών, προκειμένου να αποτραπεί η δημιουργία ενιαίου Κουρδικού κράτους, και σε παγκόσμιο επίπεδο αντιμετωπίστηκαν με αντίστοιχο τρόπο, πάντοτε ως δυνάμει αποσταθεροποιητές του status quo. Παρά την ανυπαρξία αυτού του τόσο καθοριστικού παράγοντα όμως (του κράτους), οι Κούρδοι εξακολουθούν να μάχονται για τα αυτονόητα (;!) δικαιώματά τους μέχρι και σήμερα, σε μία προσπάθεια να διατηρήσουν την ταυτότητά τους.
Η ευκαιρία
Μία σημαντική ευκαιρία δόθηκε στους Κούρδους το 2011, στα πλαίσια της Αραβικής Άνοιξης.(Ως Αραβική Άνοιξη ορίζουμε κατά βάση το κύμα διαμαρτυριών και διαδηλώσεων στη Μέση Ανατολή και Βόρεια Αφρική, με έξωθεν παρέμβαση, και ημ/νία εκκίνησης την 18η Δεκεμβρίου 2010. Στόχος ήταν η ανατροπή των υπαρχουσών κυβερνήσεων και η ανάδυση Ισλαμιστικών Καθεστώτων. Εξεγέρσεις εκδηλώθηκαν σε Τυνησία, Αίγυπτο, Λιβύη, Μπαχρέιν, Συρία, Υεμένη) . Στην λίστα των εξεγερμένων εντάσσονται και οι κουρδικές περιοχές. Τα περισσότερα κουρδικά κόμματα επιχείρησαν να συμμετέχουν στις προσπάθειες συγκρότησης ενός συνασπισμού όλων των αντιπολιτευόμενων κομμάτων. Από τη μία επιχειρούνταν η προστασία από την υποταγή στον ISIS και από την άλλη επιχειρούσαν να εισακουστούν τα αιτήματα τους για αυτονομία και παράλληλη αποφυγή των συγκρούσεων. Η «ουδέτερη στάση» τους, όπως εκθλήφθηκε από τους παίκτες του παιχνιδιού, δηλαδή η πορεία σε ένα δρόμο που δεν περιελάμβανε την υποστήριξη στο καθεστώς Άσαντ μα ούτε φυσικά και στους Ισλαμιστές, στοχοποίησε για ακόμη μια φορά τους Κούρδους και τους πρόσαψε τον χαρακτηρισμό των «επικίνδυνων». Εκτός των άλλων, τα καθεστώτα του Ιράν, του Ιράκ και της Συρίας ήσαν σαφώς αρνητικά στη δημιουργία ενός κουρδικού κράτους (στην περιοχή της Ροζάβα). Ωστόσο, η εξέγερση και ο εμφύλιος λειτούργησαν ευεργετικά από άποψη χρόνου και ο Άσαντ, υπολογίζοντας το μέγεθος του προβλήματος που υπήρχε ήδη εντός Συρίας με την εισβολή των Ισλαμιστών και την μειωμένη ικανότητα ελέγχου σε όλη την επικράτεια, προτίμησε να αποσύρει τις δυνάμεις του από τις κουρδικές περιοχές, όταν ξεσηκώθηκαν και αυτές. Έτσι διασφάλιζε την ουδετερότητα των Κούρδων και του PYD (Το Κόμμα Δημοκρατικής Ένωσης ή PYD είναι κουρδικό δημοκρατικό συνομοσπονδιακό κόμμα που ιδρύθηκε στις 20 Σεπτεμβρίου 2003 στη βόρεια Συρία), που έμειναν έξω από τον εμφύλιο (οι μόνες πόλεις που έχασε το καθεστώς τον έλεγχό τους και δεν αντιμετώπισαν τα καταστροφικά αντίμετρα των βομβαρδισμών και της πολιορκίας).
ΡΟΖΑΒΑ
Αυτή η δυνατότητα επέτρεψε την δημιουργία θεσμών αυτοκυβέρνησης στη Ροζάβα, η οποία βρήκε και την λαϊκή υποστήριξη με το μέρος της. Σε σύγκριση με τον πόλεμο που επικρατούσε τριγύρω, τις δικτατορίες και τον θρησκευτικό φονταμενταλισμό, η πόλη αυτή πράγματι αποτελούσε «όαση».
Ανακηρύχτηκε σε de facto αυτόνομη περιοχή το Νοέμβριο του 2013 από τους Κούρδους της Β.Συρίας. Εκπροσωπούνται από το Κόμμα Δημοκρατικής Ένωσης (PYD) και από την κουρδική πολιτοφυλακή (YPG). Αναλυτικότερα, η Ροζάβα βρίσκεται στο βόρειο τμήμα της Συρίας, κάτω από τα σύνορα με την Τουρκία, ή αλλιώς, τελεί τμήμα του Δυτικού Κουρδιστάν (που εντάσσεται στο σύνολο της γεωγραφική περιοχής «Κουρδιστάν») και αποτελείται από 3 καντόνια: Τζαζίρα, Αΐν αλ-Αράμπ και Αφρίν, και τα τρία βρίσκονται υπό δημοκρατική αυτοδιοίκηση στα πλαίσια ενός αποκεντρωτικού συστήματος. Η έκταση που καταλαμβάνει υπολογίζεται στα 50,000 km2. Το πολιτικό σύστημα της Ροζάβας είναι δημοκρατικό και βασίζεται στο Σύνταγμά του, το οποίο ονομάζεται «Χάρτης του Κοινωνικού Συμβολαίου». Το Σύνταγμα επικυρώθηκε στις 9 Ιανουαρίου 2014. Μετά τη διάσκεψη του Μαρτίου 2016 (για την αναθεώρηση του Συντάγματος του 2014) στο Rmeilan, όπου οι Σύριοι Κούρδοι κήρυξαν ομοσπονδιακό σύστημα στις περιοχές υπό τον έλεγχό τους, η Συντακτική Συνέλευση της Rojava εξέλεξε τα 31 μέλη της Ρυθμιστικής Επιτροπής η οποία είναι επιφορτισμένη με την εφαρμογή του νέου συντάγματος του «Δημοκρατικού Ομοσπονδιακού Συστήματος Rojava-Βόρειας Συρίας», όπως ονομάστηκε. Όσον αφορά την προστασία του λαού της Ροζάβα, όπως αναφέρει το άρθρο 15: «Οι Λαϊκές Μονάδες Προστασίας (YPG) είναι η μόνη στρατιωτική δύναμη των τριών καντονιών, με την εντολή να προστατεύει και να υπερασπίζεται την ασφάλεια των Αυτόνομων Περιφερειών και των λαών της, τόσο από εσωτερικές όσο και από εξωτερικές απειλές. Οι Λαϊκές Μονάδες Προστασίας ενεργούν σύμφωνα με το αναγνωρισμένο εγγενές δικαίωμα αυτοάμυνας.[…]». Ο Σαλέχ Μουσλίμ, άτυπος ηγέτης των Κούρδων της Συρίας, είναι πρόεδρος του PYD (Κόμμα Δημοκρατικής Ένωσης), του μεγαλύτερου κόμματος των Κούρδων της Συρίας και επικεφαλής της κουρδικής πολιτοφυλακής (YPG).
Οι επώδυνοι συμβιβασμοί
Χρονικά, η απειλή της Ροζάβα από το ΙΚ (Ισλαμικό Κράτος) συμπίπτει με την έναρξη της μάχης των ΗΠΑ έναντι αυτού. Οι Ηνωμένες Πολιτείες αναζητούσαν ένα ικανό πεζικό και έτσι προέκυψε μια συμφωνία με την Ροζάβα. Η αεροπορική κάλυψη βοήθησε στην άμυνα του Κομπάνι και ο εξοπλισμός βοήθησε στην πορεία του πολέμου ενάντια στο ΙΚ. Οι SDF (Δημοκρατικές Δυνάμεις της Συρίας) νομίζοντας (λανθασμένα) ότι έχουν την κάλυψη των ΗΠΑ συνέχισαν σε μία προσπάθεια επέκτασης του ελέγχου τους στο 1/3 των εδαφών της Συρίας. Όταν όμως το ΙΚ έπαψε να αποτελεί άμεση απειλή ή/και προτεραιότητα για τις ΗΠΑ, επέλεξαν την απεμπλοκή από την περιοχή. Αυτό αποτελούσε ευκαιρία για τον Ερντογάν να πολεμήσει ξανά τους Κούρδους μέχρι να επιτύχει τον αφανισμό τους και τη χάραξη μιας ουδέτερης ζώνης (buffer zone) που θα εκτείνεται σε βάθος τριάντα ως σαράντα χιλιομέτρων στο συριακό έδαφος, εξαλείφοντας τις πιθανότητες δημιουργίας εντάσεων και αποσταθεροποίησης στην Τουρκία. Πέραν αυτών όμως, και αναλογιζόμενοι τη σημασία διατήρησης της Τουρκίας ως σύμμαχο από πλευράς των ΗΠΑ, για πολλούς λόγους, (γεωστρατηγικούς, οικονομικούς κλπ) δεν μας εκπλήσσει η επιλογή Τράμπ για αποχώρηση. Δεν αποκλείεται βέβαια και η ύπαρξη διαφορετικής μετάφρασης των πεπραγμένων και αιτιολόγησης των στρατηγικών κινήσεων.
Ο επόμενος «επώδυνος συμβιβασμός», όπως συνηθίζεται να αποκαλείται, αν και για πολλούς μονόδρομος, ήταν αυτός με το καθεστώς Άσαντ, προκειμένου η Ροζάβα να προστατευθεί από την ερχόμενη επίθεση του Ερντογάν, (η οποία ονομάστηκε «πηγή Ειρήνης» και πραγματοποιήθηκε τον Οκτώβριο του 2019), με αποτέλεσμα την επιστροφή των ενόπλων δυνάμεων στις περιοχές από τις οποίες είχαν εκδιωχθεί μετά το 2011. Το αποτέλεσμα αυτού αν και πολύπλευρο, λίγο αναμενόμενο και ταυτόχρονα αρκετά «θολό», φέρνει την αδυναμία της περιοχής και τον κίνδυνο της δυναστείας, ενώ ταυτοχρόνως η απομάκρυνση των ΗΠΑ καθιστά την Ρωσία επερχόμενο διαμεσολαβητή.
Γενικότερα όμως η επίθεση Ερντογάν υφίσταται και σε κοινοβουλευτικό επίπεδο, απειλώντας τους υποστηρικτές του HDP (Το Δημοκρατικό Κόμμα των Λαών, αριστερό πολιτικό κόμμα της Τουρκίας που ιδρύθηκε το 2012 μέσα από τις διεργασίες του «Δημοκρατικού Κογκρέσσου των Λαών», ενός σχηματισμού που συσπείρωνε κυρίως Κούρδους της Τουρκίας αλλά και άλλες μειονότητες), προκειμένου να μην αγγίξει το 10% για την είσοδο στη Βουλή. Οι Κούρδοι όμως κερδίζουν σε λαϊκή υποστήριξη, γεγονός που δεν θα έπρεπε να αγνοείται από τις διεθνείς δυνάμεις, καθώς σε συνδυασμό με τις δράσεις που αναλαμβάνει, τις ιδεολογίες που πρεσβεύει και τις τόσες προσπάθειες ειρηνικής και δημοκρατικής συμβίωσης και ανάπτυξης σχέσεων συμβιβασμού, ιδίως στα πλαίσια του τέλματος που επικρατεί στην λοιπή Συρία, θα έπρεπε να συγκινεί και το ενδιαφέρον της ΕΕ.
Η Ροζάβα μολονότι πλούσια περιοχή, εφόσον διαθέτει όλους τους βασικούς πόρους (σιτάρι, αγροτική παραγωγή κ.α.), υδάτινους πόρους και το φθηνότερο πετρέλαιο παγκοσμίως, υφίσταται εμπάργκο από τις γύρω δυνάμεις με αποτέλεσμα οι οικονομικές δυνατότητες να μένουν διαρκώς στάσιμες σε χαμηλά επίπεδα. Το εκπαιδευτικό σύστημά της βασίζεται στις αξίες της συμβίωσης, της δημοκρατίας και της ελευθερίας. Το εκάστοτε παιδί σπουδάζει στη μητρική του γλώσσα, ενώ παρέχει και τριτοβάθμια εκπαίδευση σε πανεπιστήμια που έχει ιδρύσει, όπως αυτό που φέρει το όνομα της πόλης.
Προβληματισμός
Οι προσπάθειες προάσπισης των ατομικών δικαιωμάτων και ελευθεριών, η ισότητα των φύλων, το δημοκρατικό καθεστώς, η πολυπόθητη και απαραίτητη ελευθερία στις θρησκευτικές επιλογές, ο σεβασμός στο περιβάλλον και η λήψη μέτρων που συνάδουν με την οικολογική συνείδηση (προηγήθηκε η εκκίνηση μιας εκστρατείας με τίτλο «Make Rojava Green Again), η οποία προσπαθεί να παρέχει ανανεώσιμες πηγές ενέργειας στις κοινότητες (ειδικά ηλιακή ενέργεια), αναδάσωση, προστασία των πηγών ύδρευσης, φύτευση κήπων, προώθηση της αστικής γεωργίας, δημιουργία καταφύγιων άγριας ζωής, ανακύκλωση νερού, την επέκταση των δημόσιων συγκοινωνιών και την προώθηση της περιβαλλοντικής συνειδητοποίησης εντός των κοινοτήτων] και τόσα ακόμη αγαθά που περιγράφονται στα δομημένα άρθρα του Συντάγματος, μήπως δεν την καθιστούν μια πραγματική όαση μέσα στην έρημο της Συρίας ; Μήπως όμως δεν πληροί τις Ευρωπαϊκές προδιαγραφές και τα πρότυπα των αρχηγών – ηγετών μας και της ΕΕ ή μήπως δεν θα μπορούσε να λειτουργήσει ως (πρόσθετη) λύση για την κατεύθυνση των μεταναστών που σαφώς βρίσκονται πιο κοντά σε εκείνη από ότι στο Αιγαίο; Η Ροζάβα δεν έχει δεχθεί βοήθεια από ΜΚΟ ούτε και την Ευρώπη. Δεν τους αξίζει άραγε μια θέση στο τραπέζι των ειρηνευτικών διαπραγματεύσεων; Από την άλλη, αν η επιλογή είναι να αφεθούν οι Κούρδοι εν γένει στο έλεος του Θεού (ή του Ερντογάν) πάλλοντας αιώνια για την ειρηνική συνύπαρξη, ποιος εγγυάται στην Ευρώπη ότι μια ενδεχόμενη «νίκη» του Ερντογάν ή οποιουδήποτε άλλου Τούρκου ηγέτη, δεν θα εγείρει την επιθυμία για μετέπειτα έκβαση στην Μεσόγειο, με εντονότερες βλέψεις και προκλήσεις; Τα ερώτημα που εγείρονται από την μελέτη και ενδελεχή ανάλυση του ανωτέρω ζητήματος από τον καθένα μας, είναι αδιαμφισβήτητα πολλαπλά. Είμαστε σε θέση να προβούμε σε πράξεις, πέραν των προβληματισμών, (στον όποιο βαθμό υπάρχουν) ή μας λείπει κάτι ; Και αν όντως μας λείπει κάτι… τι θα μπορούσε να είναι; Ενδεχομένως, το ενδιαφέρον και η απουσία συζητήσεων γύρω από το ζήτημα σε διεθνές και ευρωπαϊκό επίπεδο; Ας καλλιεργήσουμε την παγκόσμια συνείδηση μας και ας πράξουμε ανάλογα στον βαθμό που μπορούμε.
