Του Μιχάλη Κοττάκη, πρώην συντάκτη μας
Παρατηρώντας κανείς σε καθημερινή βάση τα πρωτοσέλιδα του ημερήσιου πολιτικού τύπου, σκιαγραφεί σε εύλογο χρονικό διάστημα τα πολιτικά, επιχειρηματικά και οικονομικά συμφέροντα, αλλά και τις ιδεολογικές προσεγγίσεις του εκάστοτε εντύπου. Σκιαγραφεί ακόμα, τις ενδεχόμενες αντιδράσεις τους στις εξελίξεις, αλλά και τις κατευθύνσεις που θα πάρουν τα μελλοντικά πρωτοσέλιδα. Ποια θέματα θα προωθηθούν στο πρωτοσέλιδο, ποιο θα επιλεγεί ως κεντρικό θέμα, προς τα πού θα κατευθυνθούν τα βέλη και της κριτικής, ποια θέματα θα γίνουν μονόστηλα καταχωνιασμένα σε μιαν άκρη μεταξύ απόψεων και ρεπορτάζ και τι δεν είναι άξιο αναφοράς ώστε να κερδίσει μια θέση στο φύλλο, είναι μερικά από τα ερωτήματα τα οποία καλούνται να απαντήσουν οι εργαζόμενοι σε εφημερίδες δημοσιογράφοι, με γνώμονα πάντα τις προαναφερθείσες περί συμφερόντων μεταβλητές.
Η έκτακτη επίσκεψη του Υπουργού Εξωτερικών κ. Νίκου Δένδια στην Άγκυρα και οι συναντήσεις του με τον Τούρκο Πρόεδρο και τον Τούρκο Υπουργό Εξωτερικών με κορυφαίο στιγμιότυπο την κοινή συνέντευξη τύπου των δύο Υπουργών, στην οποία υπήρξε έντονη αντιπαράθεση, ανέτρεψε την ημερήσια διάταξη. Τα κορυφαία στιγμιότυπα της συνέντευξης τύπου συνεπτύχθησαν σε ολιγόλεπτα βίντεο και έτσι διεσπάρησαν με πανδημικούς ρυθμούς στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης αλλά και στο Διαδίκτυο γενικότερα. Τα επιτελεία των εφημερίδων το απόγευμα της Πέμπτης (15/4) βρέθηκαν, λοιπόν, βάζοντας τις τελευταίες πινελιές του φύλλου της Παρασκευής (16/4), μπροστά στο κρίσιμο ερώτημα: Τι θα πραγματεύεται το κεντρικό (πρώτο) θέμα. Στην προκειμένη περίπτωση το ερώτημα είχε χαμηλό βαθμό δυσκολίας και προβλέψιμη απάντηση.
Το πρωί της Παρασκευής τα πρωτοσέλιδα του ημερήσιου πολιτικού τύπου είχαν σε μεγάλο βαθμό κατακλυστεί από την συνέντευξη τύπου μεταξύ των δύο Υπουργών Εξωτερικών. Εξαιρουμένου του Ριζοσπάστη από την εξίσωση, ακόμα και εφημερίδες του κεντροαριστερού χώρου των οποίων το κεντρικό θέμα συνήθως εκτείνεται στην κριτική σε 5 υπουργεία και τον Πρωθυπουργό, έσπασαν τη μονομέρειά τους. Και που έγινε αυτό το βήμα… επρόκειτο για μια εκ των ελαχίστων φωνών με κριτική στάση προς το όλο γεγονός. Η παρουσία της κριτικής είναι χρησιμότατη και συνάμα συνιστά τροφή για τις επόμενες κινήσεις στην εξωτερική πολιτική, αν φυσικά αυτή είναι δίκαιη. Φωτεινό παράδειγμα κριτικής ήταν η στάση της αξιωματικής αντιπολίτευσης. Χαρακτήρισε “ορθή” την κίνηση Δένδια, τονίζοντας το γενικότερο έλλειμμα στρατηγικής που διέπει την ελληνική εξωτερική πολιτική.
Πίσω στις ελάχιστες φωνές της κριτικής. Αυτές διερωτήθησαν “και τώρα τι γίνεται;”, απορώντας για τα κέρδη και τη χρησιμότητα της κίνησης αυτής για τη χώρα και βλέποντας αποτελεσματικότητα μόνο στο πεδίο της ικανοποίησης των εθνικών ακροατηρίων. Ταυτόχρονα, επεσημάνθη ως καίριο σημείο η συνεννόηση με τους γείτονες. Τα ίδια στόματα -ή αλλιώς οι ίδιες πένες- στα τέλη του ’17 απέναντι σε ένα “ίδιο σκηνικό” με αυτό που έλαβε χώρα την περασμένη Πέμπτη ομιλούσαν για ανακοπή του περάσματος του τσαμπουκά και “χαστούκια στην αλαζονεία του Ερντογάν”. Γιατί ο “ίδιος” αγώνας με το ίδιο νικηφόρο αποτέλεσμα δεν έχει και τους ίδιους πανηγυρισμούς. Στο κάτω-κάτω η ίδια ομάδα νίκησε με την ίδια γαλανόλευκη φανέλα. Η αλλαγή της διοίκησης δεν καθορίζει την ιδέα ούτε αυτήν της ομάδας, ούτε αυτήν της πατρίδας. Η πατρίδα υπέρκειται των ομάδων, αλλά τα δύο αυτά στοιχεία συμπλέουν κάπως στην μεταβλητή της πίστης. Κανένας φίλαθλος δεν παράτησε τον Ολυμπιακό, με την αλλαγή του προέδρου.
Άραγε υπήρξε κάποια χρησιμότητα; Αυτό που υπήρξε σίγουρα είναι μια δημόσια υπεράσπιση των πάγιων θέσεων της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής. Το γεγονός αυτό έβαλε φρένο -έστω και πρόσκαιρα- στην κυκλοφορία οιωνδήποτε φημών περί τάσεων υποχωρητικότητας της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής, οι οποίες είχαν ευλόγως διατυπωθεί. Έκτος από την ικανοποίηση του εθνικού ακροατηρίου, η οποία ήρθε να αμβλύνει τη συσσωρευμένη αγανάκτηση από επιθετικές συμπεριφορές, προκλητικές δηλώσεις και αλλεπάλληλες παραβιάσεις του διεθνούς δικαίου, συνετελέσθη και κάτι άλλο. Η δημόσια όξυνση της αντιπαράθεσης έπιασε εξαπίνης την τουρκική πλευρά, η οποία αναζητούσε τρόπους και λοιπά τεχνάσματα για να ανασκευάσει τα γεγονότα. Μόνον έτσι θα μπορούσε να τα “σερβίρει” στον τουρκικό λαό ως μεγάλη νίκη ή ως “Μαθήματα Διπλωματίας” του Μεβλούτ Τσαβούσογλου, όπως έγραφε η εφημερίδα “Ακσάμ” στις 16/4.
Το να πράξεις με τρόπο που θα πιάσει εξαπίνης τον γείτονα και διακηρυγμένο εχθρό μονάχα πρόοδο μπορεί να χαρακτηριστεί στη χάραξη εξωτερικής πολιτικής. Η προβλεψιμότητα μιας στρατηγικής, ελλειμματικής και μη, είναι και η αχίλλειος πτέρνα της. Δίνει στον εχθρό τον απαραίτητο χώρο και χρόνο να σχεδιάσει και να επεξεργαστεί τα επόμενά του βήματα. Να σκεφτεί, επίσης, έξω από το κουτί και το περιοριστικό πλαίσιο του διεθνούς δικαίου και να συνεχίσει να θεμελιώνει τις μαξιμαλιστικές του διεκδικήσεις εις βάρος σου (της ελληνικής πλευράς εν προκειμένω).
Δυστυχώς, οι συνεχείς επικλήσεις διεθνούς δίκαιου και η εξ αποστάσεως παθητική καχυποψία, δεν είναι αρκετές από μόνες τους για να περισώσουν την ισχύ και το γεωπολιτικό εκτόπισμα μιας χώρας σε ένα παίγνιο μηδενικού αθροίσματος, όπου επικρατεί μια κατάσταση δυναμικής ισορροπίας. Χωρίς πράξεις και κινήσεις προς εξασφάλιση του εθνικού της συμφέροντος, η Ελλάδα θα κινδυνεύσει μακροπρόθεσμα. Με την κίνηση Δένδια, λοιπόν, επαναβεβαιώνονται οι θέσεις και τα προκεχωρημένα φυλάκια της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής και δεν επικρατεί κλίμα σιωπηρής αποδοχής και παραγραφής των συστηματικών παραβιάσεων, όπως φάνηκε σε συμπεράσματα παλαιότερης Συνόδου Κορυφής.
Εν τέλει, μπορεί και να μην έγιναν βήματα προς την κατεύθυνση της μίας πολυπόθητης λύσης. Εξάλλου, η λύση απλώς των ζητημάτων δεν είναι και ο αυτοσκοπός της διπλωματίας. Η διπλωματία στοχεύει στη χάραξη και διαμόρφωση του διεθνούς και περιφερειακού περιβάλλοντος με τρόπο που να εξυπηρετεί τα εθνικά συμφέροντα του δρώντος κράτους. Όχι στην παραγωγή λύσεων με κάθε κόστος και με εφαρμογή “λογικών της λύσης”. Οι λύσεις είναι αναγκαίες και επιθυμητές απ’ όλους, αλλά υπό προϋποθέσεις. Κανείς δεν επιθυμεί διαιώνιση των προβλημάτων.
