Του Κωνσταντίνου Σερπέζη, μαθητή της Γ’ Λυκείου
Το «φιλότιμο» είναι ένα ουσιαστικό, με ουσία ακόμα μεγαλύτερη. Είναι εκείνο που φτιάχνει χαρακτήρες, προσωπικότητες και τρόπους ζωής. Είναι αυτό που όλοι οι άνθρωποι έχουν και ξέχασαν, αλλά που νοιώθουν μέσα τους βαθιά. Είναι αυτό που σε κολλάει από το να πράξεις κάτι και σου δίνει ταυτόχρονα το θάρρος να πράξεις κάτι άλλο, τρελό. Αποτελεί το λήμμα του λεξικού που ξεχάστηκε από όλες τις άλλες γλώσσες, όχι όμως από την ελληνική.
Τι συνιστά πραγματικά, λοιπόν, το φιλότιμο; Είναι ένας αστερισμός εννοιών που αλληλοδιαπλέκονται, μα δεν ταυτίζονται. Είναι η αρετή της σοφίας, η οποία δεν χρειάζεται εμπειρία για να αποκτηθεί. Λένε πως οι Έλληνες γεννιούνται και πεθαίνουν με αυτό και ζουν για να το μεταλαμπαδεύσουν στους επόμενους Έλληνες. Είναι το δικό τους «αμερικάνικο όνειρο». Δεν ζουν για το σπίτι, την ακριβοπληρωμένη δουλειά και την τέλεια οικογένεια, αλλά παλεύουν να αφήσουν πίσω την κληρονομιά του εαυτού τους. Και σε αυτό έγκειται ο λόγος που και στις μεγαλύτερες κρίσεις αυτός ο λαός παρέμεινε συνεκτικός, με μια ανυπέρβλητη, εκνευριστικά ώριμη κοινωνική συνοχή. Ο λόγος που όταν βγαίνεις από το σπίτι σου δεν κουβαλάς μόνο τον εαυτό σου, αλλά μεταφέρεις και το όνομά σου, αυτό της οικογένειάς σου, του πατέρα σου και της μητέρας σου.
Το φιλότιμο είναι αυτή η μικρή λέξη, με τα οκτώ γράμματα, που δεν κατάλαβες ποτέ τι πραγματικά σημαίνει και όμως όταν εκείνη την στιγμή που την πρωτοάκουσες από τα χείλη της μάνας σου: «δείξε λίγο φιλότιμο και σταμάτα να κάνεις έτσι» σου έκανε μια τόσο μεγάλη εντύπωση, ώστε αυθόρμητα να ξέρεις τι έπρεπε να κάνεις και πώς. Αποτελεί το κουμπί όλων μας. Παρομοιάζεται με αυτό το μικρό, περίεργου σχήματος κουμπί στο χειριστήριο της τηλεόρασης, το οποίο μες την ημέρα σπάνια το κοιτάς, δεν ξέρεις καν τι ακριβώς κάνει, αλλά ξέρεις ότι κάπου, σε κάποια δυσλειτουργία, θα σε βοηθήσει εύκολα. Ακόμα και τώρα όμως, δεν μπορείς να εξηγήσεις τι σημαίνει φιλότιμο. Γιατί είναι ο τρόπος που μεγάλωσες, μια αξία συνεχώς αμελητέα καθημερινά, μα πάντοτε παρούσα. Μια μορφή αυτοκριτικής ικανότητας που όριζε και ορίζει τις πράξεις σου πριν καν τις κάνεις!
Οι Έλληνες έχουν αποδείξει πολλές φορές κατά το παρελθόν πόσο θαρραλέοι είναι, με πόση τιμή αντιτάσσονται και μάχονται σε πολέμους, σε καταστροφές, σε κρίσεις. Είναι αυτό το αίσθημα του φιλότιμου, που βάζει τους άλλους πάνω από εκείνους, για να κερδίσουν αυτοί την τιμή που τόσο έχει ανάγκη η ψυχή τους. Είναι μια μορφή επίγειας εξιλέωσης, τόσο θαυμαστού περιεχομένου που έχει εξυμνηθεί από πολλά σημαντικά πρόσωπα, όπως ο Πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου Ουίνστον Τσόρτσιλ με την φράση του: «είναι σωστό να λέμε πως οι Έλληνες δεν πολεμούν σαν ήρωες αλλά ότι οι ήρωες πολεμούν σαν Έλληνες». Τρανταχτό παράδειγμα αυτής της ανώτερης μορφής προσωπικής ηθικής εξύψωσης που περνά πρώτα από το στάδιο της φιλανθρωπίας και της αλληλεγγύης, είναι η απάντηση του Αρχιεπισκόπου και του Δημάρχου Ζακύνθου στην γερμανική εντολή της κατάρτισης λίστας με τα ονόματα των Εβραίων του νησιού. Αφότου έκρυψαν τους συμπολίτες τους που ανήκαν στη φυλή στα βουνά, τα μόνα ονόματα στην λίστα που παρέδωσαν στον κατακτητή ήταν τα δικά τους. Δεν θα χαρακτηριζόταν υπερβολικό να αναφέρω τη θυσία των 300 Σπαρτιατών από κοινού με τους 700 περίπου Θεσπιείς στις Θερμοπύλες. Ήξεραν ότι θα πεθάνουν, όπως και οι ήρωες του Ρούπελ έχοντας απέναντί τους οι μεν του Πέρσες, οι δε τους Γερμανούς.
Εν τέλει, παρέα με πολλά άλλα παραδείγματα που κανείς μπορεί να πει για την εθνική παράδοση στην φιλοτιμία, γίνεται αντιληπτό ότι φιλότιμο είναι ένα «λουλούδι» με βαθιές ρίζες στον πολιτισμό, στο γένος, στην ανθρωπότητα, με κορμό τον ελληνικό πληθυσμό ως φορέα του στο σήμερα και με άνθη την ανθρωπιά, την φιλευσπλαχνία, την αλληλεγγύη, την προσωπική γαλήνη που απορρέει από την συλλογική συνοχή και την ομορφιά του όλου. Ανθίζει κάθε φορά που οι πράξεις του λαού αυτού, στην άκρη της Μεσογείου, του ταλαιπωρημένου, με την κακή διαγωγή, τις άσχημες συνήθειες και τις διχόνοιες, υπενθυμίζουν στην ανθρωπότητα πώς να υπάρξει αλληλέγγυα ξανά με μια φράση:
«Νοιάζομαι σημαίνει είμαι ζωντανός, όχι απλώς ζω».
