Στο άρθρο συνεργάστηκε και η Ανδρομάχη Αρβανίτη, πρώην συντάκτριά μας
Φιντέλ Αλεχάντρο Κάστρο Ρους. Αδιαμφισβήτητα, μία προσωπικότητα διφορούμενη. Νόθος γιος πλούσιου γαιοκτήμονα, γεννήθηκε στο Μπιράν της Κούβας το 1926. Μαζί με τον αδερφό του, Ραούλ, πήγε σε ένα ιδιωτικό καθολικό σχολείο. Από μικρή ηλικία, παρουσίασε ένα ανταγωνιστικό και επαναστατικό πνεύμα· υπήρξε ιδιαίτερα οξύθυμο παιδί, με τάσεις ηγετικές, πάντα έτοιμος για καβγάδες. Στα τέλη της δεκαετίας του 1940, ο Φιντέλ σπουδάζει στο Πανεπιστήμιο της Αβάνας νομικά. Τότε, του δίνεται η ευκαιρία να μετουσιώσει τις επαναστατικές του ιδέες και να ενταχθεί σε ομάδες αντίστασης, μιας και το Πανεπιστήμιο αποτελούσε εστία ακτιβισμού.
Μέχρι το 1959, ο φιλόδοξος αυτός άντρας γνωρίζει αρκετές ήττες: Προκειμένου να αποφύγει τις Αρχές, το 1948, ο Φιντέλ βρίσκεται στην Κολομβία, παίρνοντας μέρος σε αντιεξουσιαστικές δράσεις, οι οποίες βέβαια καταπνίγονται. Επιστρέφοντας στη Κούβα, ασκεί το επάγγελμά του με στόχο να υπερασπιστεί τους ανυπεράσπιστους, δίχως όμως ιδιαίτερη επιτυχία (παρέλειπε ανελλιπώς να κόβει τιμολόγια στους πελάτες του). Ανένδοτος στον αγώνα κατά της δικτατορίας του Φουλχένσιο Μπατίστα, το 1953 οργανώνει -ερασιτεχνικά- επίθεση στον στρατώνα Μονκάδα. Ωστόσο, οι στρατιωτικές δυνάμεις υπερνικούν και ο Φιντέλ φυλακίζεται. Μέχρι στιγμής, μετράμε τρεις αποτυχίες. Εξαιτίας της φλογερής του ιδιοσυγκρασίας, η παραίτηση δεν είναι επιλογή. Σε καθεστώς αμνηστίας, εξόριστος στο Μεξικό, ο Φιντέλ Κάστρο γνωρίζει τον Ερνέστο Τσε Γκεβάρα. Το 1956 η επανάσταση στην Κούβα αρχίζει. Εντέλει, το 1959, η επανάσταση νικά.
Εξετάζοντας τα χρόνια του στην εξουσία, αναδύονται αμφιθυμικά συναισθήματα. Αποτελούσε, άραγε, ο Φιντέλ Κάστρο έναν πραγματικό επαναστάτη-σύμβολο ή απλώς έναν καιροσκόπο;
Ένας ακόμη δικτάτορας;
Δεν αποτελεί μυστικό πως ο Φιντέλ αντιμετωπίζεται από πολλούς ως ένας ακόμη ολοκληρωτικός ηγέτης. Αν και προεπαναστατικά υποσχέθηκε μια Δημοκρατία, κυριαρχεί η πεποίθηση πως στην Κούβα εγκαθιδρύθηκε ένα καθεστώς δεσποτικό. Από τους πρώτους μήνες της εξουσίας του, γίνονται μαζικές εκτελέσεις, οι οποίες αφορούσαν όχι μόνο τους πρώην υποστηρικτές του Μπατίστα, αλλά και όσους δεν συμφωνούσαν πολιτικά μαζί του. Φημολογείται, ακόμη, πως ενεπλάκη σε δολοφονίες συντρόφων του, οι οποίοι ήταν διστακτικοί με την πολιτική που ακολουθούσε. Βασανιστήρια, διωγμούς και εκτελέσεις υπέστησαν σε μεγάλο βαθμό και οι ομοφυλόφιλοι. Στα ηνία της εξουσίας, βρίσκονταν μονάχα δικοί του άνθρωποι. Είναι προφανές, λοιπόν, πως δεν γίνεται λόγος για ένα κράτος δικαίου, ειδικά, αν λάβουμε υπόψιν πως μόνο το δικό του κόμμα έχαιρε νομιμοποίησης. Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1960 και 1970, η κουβανική κυβέρνηση ενεπλάκη, συνεργαζόμενη με κολομβιανούς ναρκέμπορους, σε εμπόριο κοκαΐνης και οι τράπεζες σε ξέπλυμα χρημάτων. Από την άλλη πλευρά, ο λαός της Κούβας και η ελίτ της παρουσίαζαν σημαντικές διαφορές όσον αφορά το βιοτικό επίπεδο. Αν και ο Κάστρο υποστήριζε πως ο βίος του είναι ταπεινός, τα φαινόμενα αποδεικνύουν το αντίθετο. Πολυτελέστατες κατοικίες, ακριβά ρολόγια, Μερσεντές και μια -όχι τόσο ταπεινή- περιουσία των 900 εκ. δολαρίων. Δίχως αμφιβολία, ο νεποτισμός και η διαφθορά ήταν βασικά στοιχεία της διακυβέρνησης του Φιντέλ Κάστρο, με αποτέλεσμα να έρχονται σε αντίθεση με τη σοσιαλιστική ουτοπία που εκείνος ήθελε να προβάλλει.
Ή ένας πραγματικός επαναστάτης;
Ας εξετάσουμε τα γεγονότα από μία διαφορετική σκοπιά, από την άλλη πλευρά της ιστορίας: Ο αγώνας του Κάστρο για έναν κόσμο περισσότερο σοσιαλιστικό και λιγότερο διεφθαρμένο ξεκινάει επισήμως με την ένταξή του στο κόμμα «Partido Ortodoxo» (1947), αριστερής προέλευσης. Μάλιστα, ο Τσίμπας, αρχηγός της παράταξης, υπήρξε διαχρονικό πρότυπό του. Στη δεκαετία του 50’, θα μεταμορφωθεί σε παγκόσμιο σύμβολο της Αντίστασης, χάρη στους αγώνες που πραγματοποίησε με τους ολιγάριθμους συντρόφους του έναντι του αυταρχικού και δικτατορικού καθεστώτος του Μπατίστα. Στις αρχές του 1959 πετυχαίνει το όνειρο ζωής του, καθώς ελευθερώνει την Κούβα, παρέα με άλλους επώνυμους αντάρτες, όπως τον Γκεβάρα. Η πορεία της νησίδας προς τον σοσιαλισμό έχει ήδη ξεκινήσει. Ο Φιντέλ θα την ανακατασκευάσει εξ’ ολοκλήρου, βασισμένος σε τολμηρές πρωτοβουλίες. Θα ενισχύσει την δημόσια (και δωρεάν) εκπαίδευση, μειώνοντας τον αναλφαβητισμό της χώρας από το 23% σε μόλις 4%. Κατά τον ίδιο τρόπο, η δημόσια υγεία θα αναδιαρθρωθεί σε τόσο μεγάλο βαθμό εσωτερικά, με αποτέλεσμα να θεωρηθεί παγκοσμίως το ιδανικό υγειονομικό σύστημα, με τους ίδιους τους γιατρούς του Νησιού να καταστούν περιζήτητοι.
Ακολουθώντας την επαναστατική και ανεξάρτητη γραμμή, ουσιαστικά, ο «Άνθρωπος με την στρατιωτική αμφίεση» κατάφερε να ανοικοδομήσει την πατρίδα του χωρίς καμία εξωτερική βοήθεια. Εκτός από ισχνές επιχορηγήσεις της Σοβιετικής Ένωσης ανά τα χρόνια, οι Κουβανοί εμφανίζονταν αποκλεισμένοι από τον υπόλοιπο κόσμο, εξαιτίας της γεωγραφικής τους θέσης, αλλά και της σφοδρής σύγκρουσης των δύο Μεγάλων Δυνάμεων. Όντας ο ίδιος ανθρωπιστής, ωστόσο, δεν έπραξε το ίδιο. Υπερασπίζεται το δίκιο των κρατών του Τρίτου Κόσμου έμπρακτα. Το 1975, στηρίζοντας το Λαϊκό Κίνημα για την Απελευθέρωση της Ανγκόλας, στέλνει στρατεύματα προς συμπαράσταση. Αντίστοιχα, το 1978, βοηθάει την Αιθιοπία στον αγώνα της κατά την εισβολή της Σομαλίας. Ακόμα, η συνεισφορά του στους Σαντινίστας της Νικαράγουας, τον επόμενο χρόνο, σημαίνουν την οριστική ρήξη με τις ΗΠΑ. Τέλος, χάρη στο σοσιαλιστικό χαρακτήρα που προσέδωσε στη χώρα του, αυτή, σε πολλές περιόδους υγειονομικής κρίσης, μοιραζόταν τους καλύτερους γιατρούς της δίχως αντάλλαγμα.
Τελικά;
Χωρίς αμφισβήτηση, ο Κάστρο υπήρξε ένας αμφιλεγόμενος χαρακτήρας, εμβληματική προσωπικότητα , κυρίως, του 20ουαιώνα. Αγαπήθηκε από πολλούς, μισήθηκε από ακόμα περισσότερους. Παρά την επαναστατική του ορμή και την πνευματική του οξυδέρκεια, λόγω -μάλλον- του οικογενειακού του παρελθόντος, αλλά και της υπερβολικής συγκέντρωσης προσωπικής δύναμης, εθίστηκε από την κατοχή της εξουσίας, με αποτέλεσμα να αποκτήσει ορισμένα ολοκληρωτικά χαρακτηριστικά. Υπήρξε μια εναλλακτική ηγετική φωνή μέσα στην ομοιογένεια που κατακλύζει τον παγκόσμιο πολιτικό στίβο. Μια ωδή στην διαφορετικότητα. Θετική ή αρνητική, αυτό υπόκειται στην κρίση του καθενός από εσάς.