ΦΚ Συνέντευξη: Βάνα Παπακίτσου

Η Βάνα Παπακίτσου είναι ψυχολόγος-ψυχοθεραπεύτρια συστημικής θεραπείας και διδάσκουσα του Παντείου Πανεπιστημίου. Ο συντάκτης μας Ξανθόπουλος Κωνσταντίνος της πήρε συνέντευξη και το αποτέλεσμα είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση η οποία αξίζει τον χρόνο σας. Καλή ανάγνωση!

Βάνα μου καλησπέρα. Ο Ελληνικός λαός διήλθε από τρεις κρίσεις. Την οικονομική, την πανδημική και την πληθωριστική. Με αυτές θα ήθελα να ασχοληθούμε αρχικά.

Πάμε λοιπόν στην οικονομική κρίση που ξεκίνησε το 2008. Κατά πόσο αυτή επηρέασε την ψυχική υγεία των Ελλήνων και γενικότερα κατά πόσο οι οικονομικές συνθήκες ενός κράτους επηρεάζουν την ψυχοσύνθεση των πολιτών του;

Η οικονομική κρίση του 2008 ανέδειξε με τον πλέον εμφατικό τρόπο την επίδραση που έχουν αυτοί οι παράγοντες στην ψυχική υγεία των πολιτών. Καθώς οι κύριες συνέπειες μιας οικονομικής κρίσης είναι η ανεργία, η μείωση του εισοδήματος, η γενικευμένη αβεβαιότητα και η περικοπή δαπανών, αντιλαμβανόμαστε πως όλη αυτή η κατάσταση δε μπορεί να αφήσει ανεπηρέαστο τον πληθυσμό. Πολλές επιδημιολογικές μελέτες δείχνουν τις επιπτώσεις της ανεργίας τόσο στη γενική όσο και στην ψυχική υγεία. Η αύξηση των αυτοκτονιών, ανθρωποκτονιών, κατάχρησης αλκοόλ, ψυχιατρικών διαταραχών και άλλων ασθενειών αυξάνονται σε συνθήκες απότομης εκτόξευσης της ανεργίας. Επίσης, σε συνθήκες οικονομικής κρίσης οι πολίτες που ζουν στο όριο της φτώχειας αποτελούν ομάδα υψηλού κινδύνου, αφού είναι οι πρώτοι που πλήττονται. Ενώ τα άτομα που ήδη νοσούν από ψυχικές ασθένειες αποτελούν επίσης ομάδα υψηλού κινδύνου, δημιουργώντας έτσι έναν φαύλο κύκλο όπου η φτώχεια ευνοεί τις ψυχικές διαταραχές αλλά και το αντίστροφο.

Δεύτερη παγκόσμια κρίση ήταν αυτή της πανδημίας που ξεκίνησε το 2019. Ένα πρωτόγνωρο φαινόμενο για τον σύγχρονο κόσμο. Υφίστανται ακόμη και σήμερα ψυχικές επιπτώσεις από την περίοδο εγκλεισμού;

Σαφώς και αυτή η δεύτερη κρίση συσχετίστηκε με την εμφάνιση ψυχικών διαταραχών. Γενικότερα επηρεάστηκε ο πληθυσμός και σε αυτή τη φάση αναδείχτηκαν διάφορα ζητήματα που σχετίζονταν με τις ψυχικές διαταραχές. Η ραγδαία αύξηση των περιστατικών άγχους και κατάθλιψης που σχετίζονται με την πανδημία της Covid-19 προκλήθηκαν σε μεγάλο βαθμό από την κοινωνική απομόνωση. Οι νέοι και οι γυναίκες φάνηκε να είναι οι πιο ευάλωτες κατηγορίες του πληθυσμού. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, την πρώτη χρονιά της πανδημίας τα περιστατικά άγχους και κατάθλιψης κατέγραψαν αύξηση 25% παγκοσμίως. Το 90% των χωρών που συμμετείχαν σε σχετική έρευνα συμπεριέλαβαν την ψυχική υγεία και την ψυχοκοινωνική υποστήριξη στα σχέδιά τους για την αντιμετώπιση της Covid-19, ωστόσο η ανησυχία παραμένει.Το άγχος που έχει προκληθεί από την κοινωνική απομόνωση εξαιτίας της πανδημίας, τονίζει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, δεν έχει προηγούμενο, καθώς περιόρισε τη δυνατότητα του πληθυσμού να εργαστεί, να ζητήσει βοήθεια από αγαπημένα πρόσωπα και να συμμετέχει στις συνήθεις δραστηριότητές του. Ακόμη και σήμερα ειδικοί και ερευνητές εργάζονται πάνω στις συνέπειες που είχε η πανδημία του Covid-19 στον πληθυσμό. Αναμφισβήτητα οι συνέπειες βρίσκονται σε πολλά επίπεδα, στην ψυχική υγεία, τις διαπροσωπικές σχέσεις, την εργασία κλπ.

Πάμε στην τελευταία κρίση, η οποία είναι η σημερινή κρίση του πληθωρισμού ή διαφορετικά ενεργειακή κρίση. Κατά πόσο πιστεύεις ότι και αυτή με τη σειρά της επηρεάζει την ψυχοσύνθεση των ατόμων και πώς μπορούν αυτά να θωρακιστουν ψυχικά απέναντι σε αυτή;

Πράγματι τώρα έχουμε να αντιμετωπίσουμε άλλη μια κρίση, η οποία είναι και σημαντική και έχει επιπτώσεις στη ζωή του πληθυσμού. Σε αυτές τις συνθήκες, το άτομο έρχεται σε επαφή με ποικίλες στρεσογόνες πηγές και ερεθίσματα που συσσωρεύονται, συμπιέζονται και τέλος εκδηλώνονται με διάφορες κρίσεις άγχους και πανικού, συναισθηματικές διαταραχές και άλλου είδους διαταραχές, όπως διατροφής ή ύπνου. Σίγουρα είναι μια ανησυχητική κατάσταση που μας προβληματίζει, γιατί οι επιδράσεις στην ψυχική υγεία του πληθυσμού είναι σημαντικές. Στην Ελλάδα, η ενεργειακή κρίση αποτελεί και κρίση γενικότερη στη ζωή των ατόμων. Η περικοπή βασικών αγαθών αλλά και το άγχος να ανταποκριθούν στην καθημερινότητα τα άτομα για τις βασικές ανάγκες, την πληρωμή λογαριασμών και υποχρεώσεων, αυξάνει τους παράγοντες άγχους και επιδεινώνει την ήδη παθολογική κατάσταση με την πάροδο του χρόνου.

Να συνεχίσουμε με τις διαπροσωπικές σχέσεις. Κατά πόσο επηρεάζουν η ποσότητα και η ποιότητά τους την ψυχοσύνθεση των ανθρώπων; Τι μπορεί να κάνει οποιοσδήποτε, για να βελτιώσει τις ήδη υπάρχουσες ή να δημιουργήσει νέες υγιείς σχέσεις;

Είναι γεγονός ότι από την παιδική κιόλας ηλικία οι διαπροσωπικές σχέσεις παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο στη ζωή των ατόμων. Αργότερα στην εφηβεία είναι το πρωτεύον ζήτημα που απασχολεί τα παιδιά και ορθώς γίνεται αυτό. Οι διαπροσωπικές σχέσεις μας καθορίζουν, μας προσδιορίζουν, ζούμε μέσα από αυτές, εξελισσόμαστε και ωριμάζουμε. Όταν οι σχέσεις μας είναι ποιοτικές, στηρίζονται στο σεβασμό, την ειλικρίνεια, την αληθινή αγάπη και το μοίρασμα των συναισθημάτων, σίγουρα μας επηρεάζουν και σε ψυχικό επίπεδο. Νοιώθουμε ολοκληρωμένοι, δημιουργικοί και σίγουροι για τον εαυτό μας. Οι σχέσεις όμως είναι δυναμικές και μπορεί να αλλάζουν με την πάροδο του χρόνου. Χρειάζεται προσπάθεια και φροντίδα, γι’ αυτό είναι καλό όταν κατανοούμε ότι κάτι συμβαίνει να μην το παραβλέπουμε και να εστιάσουμε σε αυτό, ώστε να το διορθώσουμε, με τη συνεργασία του/της συντρόφου μας και με διάθεση για επίλυση του ζητήματος. Αναφορικά με τη δημιουργία νέων σχέσεων κανείς πρέπει να γνωρίζει τι επιθυμεί από έναν/μια σύντροφο, ποιες είναι οι ανάγκες του, τι μπορεί να δώσει και να θυμάται ότι οι υγιείς συντροφικές σχέσεις χαρακτηρίζονται από τα στοιχεία που αναφέρθηκαν παραπάνω.

Νομίζω ήρθε η ώρα να μεταβούμε στον εργασιακό τομέα. Αρχικά υπάρχει σύνδεση ανάμεσα στην επιλογή ενός επαγγέλματος και την καλή ψυχική υγεία ενός ατόμου; Εκτός αυτού, ζούμε σε ένα κράτος με πολλά προβλήματα σε αρκετούς εργασιακούς κλάδους. Είναι λύση τελικά η μετανάστευση στο εξωτερικό και, καθαρά από την εμπειρία σου (λόγω ψυχολογικών συνεδρίων), τι προβλήματα μπορεί να προκαλέσει αυτή;

Σίγουρα πιστεύω πως αν βρίσκει κανείς ενδιαφέρον στην εργασία του, αισθάνεται δημιουργικός, λαμβάνει αναγνώριση και εξελίσσεται, σαφώς θα νοιώθει πλήρης. Άρα σίγουρα αυτό ενισχύει την ψυχοσυναισθηματική του κατάσταση. Για το θέμα της μετανάστευσης δε μπορώ να μιλήσω με γενικεύσεις αν είναι καλό ή κακό. Κάποιες φορές γίνεται για οικονομικούς λόγους, για μια καλύτερη ζωή, άλλες φορές για μια επαγγελματική ευκαιρία και εξέλιξη καριέρας. Ως εκ τούτου, αν κανείς το εισπράττει θετικά ή αρνητικά, εξαρτάται από τους λόγους που οδήγησαν σε αυτήν την μετανάστευση.

Πάμε τώρα στο θέμα υγεία. Γιατί δεν μπορούμε να εκτιμήσουμε την καλή υγεία, όσο ακόμα παραμένουμε υγιείς; Γιατί πρέπει να χάσει κάποιος την υγεία του, για να εκτιμήσει την περίοδο που ήταν υγιής;

Νομίζω ότι συνηθίζουμε τα καλά που συμβαίνουν στη ζωή μας και τα δεχόμαστε χωρίς προβληματισμό, χωρίς ανησυχία, σα να είναι φυσικό να συμβαίνουν και να τα βιώνουμε. Μπορεί και να υπάρχει λίγο η έννοια του δεδομένου σε πολλούς τομείς στη ζωή μας, στις σχέσεις μας, στην εργασία μας, στην υγεία μας, σε όσα ζούμε γενικότερα. Κάθε τι όμως που αλλάζει την καθημερινότητά μας μας δυσκολεύει, μας ανησυχεί και αρχίζει να μας κινητοποιεί. Ίσως γιατί σε αυτή τη φάση χρειάζεται να δώσουμε τη σκέψη μας, τα συναισθήματά μας, την ενέργειά μας. Συμβαίνει συχνά λοιπόν, όταν κλονίζεται η υγεία μας, να εκτιμούμε την προηγούμενη καλή μας κατάσταση, απλώς γιατί καταλαβαίνουμε με πολύ σκληρό τρόπο ότι δεν είναι δεδομένο τίποτα στη ζωή μας.

Θα ήθελα να κλείσουμε με μια λίγο πιο φιλοσοφική ερώτηση. Από την δική σου εμπειρία ως μητέρα δύο παιδιών, εργαζόμενη επί μακρά περίοδο, σύζυγο και διδάσκουσα πανεπιστημίου, ποιο είναι το νόημα τελικά της ζωής;

Αυτή είναι μια ερώτηση, η οποία δε μπορεί να έχει μια και μοναδική απάντηση. Άλλοι θα πουν ότι είναι οι ανθρώπινες σχέσεις, άλλοι θα πουν η ευτυχία, η ικανοποίηση, το να κάνεις οικογένεια ή αντίθετα το να ζεις ελεύθερος, τα χρήματα, η καταξίωση και ο κατάλογος νομίζω δεν τελειώνει ποτέ. Εγώ θα πω πως κανείς να μπορεί ζει με τον τρόπο που επιθυμεί, με ανθρώπους που τον ευχαριστούν, να ζει στιγμές, να χαμογελάει, να ζει με πάθος, να ζει ευτυχισμένα με τον τρόπο που επιλέγει. Ίσως το νόημα της ζωής είναι να δίνει νόημα κανείς στην ίδια του τη ζωή!

Η ομάδα του ΦΚ ευχαριστεί την κυρία Παπακίτσου για την συνέντευξη και τις εύχεται καλή δύναμη στο επιστημονικό της έργο!