Την συνέντευξη πραγματοποίησαν οι πρώην συντάκτες μας Αθανασία Ρουσάλη και Μανώλης Θεοχάρης
Στο δεύτερο αυτό μέρος ο κ. Δεμέτζος μοιράστηκε μαζί μας κάποια από τα όνειρα που είχε ο ίδιος ως φοιτητής και ως νέος , την πορεία του στο ταξίδι της επιστήμης και έδωσε συμβουλές για τους νέους, οι οποίες απορρέουν από τα βιώματά του! Συμβουλές που μπορούν να εμπνεύσουν και να κινητοποιήσουν! (Αθανασία Ρουσάλη και Μανώλης Θεοχάρης)
Πώς κάτι που παρατηρούμε στον μικρόκοσμο αντικατοπτρίζεται στον μακρόκοσμο; Ποια η σύνδεσή τους;
-Αυτή η ερώτηση περιλαμβάνει πάρα πολλά γνωστικά πεδία. Προφανέστατα είναι μία διεπιστημονική ερώτηση, αλλά παράλληλα αγγίζει και τη φιλοσοφία, δηλαδή τον τρόπο σκέψης. Εγώ δεν μπορώ να διανοηθώ ότι υπάρχουν επιστήμονες οι οποίοι δεν έχουν έναν φιλοσοφικό τρόπο σκέψης, ένα πνευματικό αλγόριθμο προσέγγισης δύσκολων επιστημονικών αλλά και κοινωνικών προβλημάτων. Αυτό βέβαια δεν είναι κάτι που το κάνουμε μόνο στο Πανεπιστήμιο, στην αίθουσα διδασκαλίας, αυτό είναι τρόπος ζωής. Η γέφυρα λοιπόν ανάμεσα στον κόσμο που δεν βλέπουμε (μικρόκοσμο) και στον κόσμο που βλέπουμε (μακρόκοσμο), είναι η ίδια γέφυρα ανάμεσα στον μακρόκοσμο και τον μεγάκοσμο, δηλαδή το Σύμπαν, καθώς το Σύμπαν είναι και αυτό κάτι που επίσης δεν βλέπουμε. Άρα πρέπει να βρούμε ποιοι είναι οι νόμοι εκείνοι που έρχονται ως προβολές των γεγονότων που συμβαίνουν σε αυτούς τους δύο κόσμους (μεγάκοσμο-μικρόκοσμο) στον δικό μας κόσμο (μακρόκοσμο) και πώς εμείς τους αντιλαμβανόμαστε. Το πρώτο το οποίο θα πρέπει να έχουμε στο μυαλό μας είναι ότι η χρήση του ποσοστού του εγκεφάλου μας είναι πάρα πολύ μικρή, γύρω στο 10%. Ο υπόλοιπος εγκέφαλος τι ρόλο παίζει; Σίγουρα δεν είναι «αδιάφορος», σίγουρα συμμετέχει, αλλά δεν θα επεκταθώ σε αυτό. Οι αισθήσεις μας επίσης μας δίνουν την δυνατότητα να παρατηρήσουμε τον ορατό φυσικό κόσμο (μακρόκοσμο) και να τον κατανοήσουμε. Εάν πούμε ότι μόνο αυτό μπορούμε να αντιληφθούμε, δηλ. τον ορατό κόσμο, τότε χάνουμε τη δυνατότητα να ερευνήσουμε σε βάθος τους φυσικούς νόμους και να προχωρήσουμε παρακάτω. Η Επικούρεια φιλοσοφία λέει ότι το αισθητό είναι αυτό που μπορούμε να κατανοήσουμε. Από εκεί και πέρα όμως υπάρχει ο κόσμος των Ιδεών (Πλάτωνας), η λογική (Αριστοτέλης), η ηθική (Σωκράτης) και προφανώς σε όλα αυτά έχουμε την κοινωνία, την ηθική, την δικαιοσύνη και πολλά άλλα. Δεν είμαι ειδικός στα παρακάτω, αλλά οφείλω να έχω την διεπιστημονική γνώση που απαιτείται για να μπορώ να λειτουργώ και ως ακαδημαϊκός δάσκαλος.
Ας δούμε τον μεγάκοσμο αλλά και τον μικρόκοσμο. Παρατηρούμε πως οι νόμοι είναι παρόμοιοι, για να μην πω ίδιοι. Εάν προσπαθήσουμε να καταλάβουμε τον μεγάκοσμο, δηλ. το σύμπαν, λέμε ότι στο σύμπαν εξελίσσονται διάφορα γεγονότα. Για παράδειγμα στον συμπαντικό μεγάκοσμο, στον ορίζοντα μιας μαύρης τρύπας, εξελίσσονται και ορίζονται γεγονότα. Όταν πάει κάτι να μπει σε μαύρη τρύπα και να χαθεί για πάντα, αφήνει ένα αποτύπωμα. Αυτό το αποτύπωμα είναι πληροφορία και γνωρίζουμε ότι αυτό που θα μπει μέσα στην μαύρη τρύπα και χαθεί για πάντα θα πάρει μαζί του και την πληροφορία και έτσι θα την χάσουμε. Το αποτύπωμά του όμως στον ορίζοντα των γεγονότων της μαύρης τρύπας μας δίνει την ιστορική διάσταση της πορείας των γεγονότων. Όμως, όπως γνωρίζουμε η πληροφορία δεν χάνεται,όπως και η ενέργεια, επομένως περνάει από τον ορίζοντα γεγονότων, τον επηρεάζει και αφήνει αποτύπωμα, το οποίο εμείς αν βρούμε θα βρούμε και την πληροφορία και θα κατανοήσουμε τις απαρχές του σύμπαντος. Άρα η πληροφορία και τα αποτυπώματά της, χρειάζονται και μας βοηθούν να κατανοήσουμε τον κόσμο μας και αυτό αποτελεί γέφυρα ανάμεσα στον μεγάκοσμο και στον μακρόκοσμο για να μελετήσουμε το απώτερο παρελθόν της δημιουργίας μας και ανακαλύπτοντας τους φυσικούς νόμους να απομακρύνουμε τον φόβο και την ανασφάλεια.
Στο μικρόκοσμο τώρα ας δούμε την έννοια του χωροχρονικού συνεχούς (όπως και στον μεγάκοσμο), το οποίο σχετίζεται με την καμπυλότητα του χωροχρόνου. Δηλαδή η έννοια της βαρύτητας δεν είναι στον μακρόκοσμο, όπως στον ορατό κόσμο μας, μια δύναμη, αλλά μια καμπυλότητα ενός χωροχρονικού συνεχούς το οποίο δεν το βλέπουμε, μπορούμε όμως να το προσεγγίσουμε. Επίσης αρχίζουμε και κατανοούμε ότι οι νόμοι του Νεύτωνα και η Ευκλείδεια Γεωμετρία μας εξυπηρετούν για να κατανοήσουμε όσα συμβαίνουν στο χώρο που ζούμε. Έτσι πρέπει να δω στον μικρόκοσμο πώς εξελίσσονται οι φυσικοί νόμοι, δηλαδή η έννοια της βαρύτητας στον μικρόκοσμο σχετίζεται με την καμπυλότητα του χωροχρονικού συνεχούς και δεν είναι η βαρύτητα που έχω στον μακρόκοσμο. Εκεί αρχίζω και κάνω επιστήμη, εκεί αποκτώ γνώση, εκεί γίνομαι πιο ήρεμος, εκεί γίνομαι λιγότερο εγωιστής, εκεί βλέπω τον ιό του SARS–CoV-2 που εξελίχθηκε στο χωροχρονικό συνεχές του μικρόκοσμου και πιθανόν όχι μέσα σε ένα περιβάλλον που λειτούργησε η νευτώνεια φυσική και η Ευκλείδεια γεωμετρία μόνο, αλλά και η σύγχρονη φυσική επιστήμη, τα δίκτυα επικοινωνιών στην πιο εξελιγμένη τους μορφή, και τόσα άλλα. Η γέφυρα λοιπόν ανάμεσα στον μικρόκοσμο και στον μακρόκοσμο θα πρέπει να γίνει με εργαλεία σύγχρονα, δύσκολα, όπως για παράδειγμα η κατανόηση και μελέτη των πολύπλοκων συστημάτων, των βιολογικών δικτύων και της μεταφοράς της πληροφορίας. Τότε μόνο θα αρχίζω να βλέπω τον μικρόκοσμο, τους ιούς, τις όποιες βιολογικές οντότητες που δεν είναι ορατές στον μακρόκοσμό μας και είναι αποτέλεσμα μακράς και επίπονης διαλεκτής σύγκρουσης για την επιλογή και την προσαρμογή. Και τότε θα κατανοήσω το μεγαλείο της φύσης και την επιστημονική ανάγκη για την σε βάθος μελέτη της αλλά και θα ανακαλύψω την ομορφιά και την αρμονία των φυσικών διεργασιών, μέρος των οποίων είμαστε και εμείς, ως… ένοικοι του μακρόκοσμου.
Πολλοί επιστήμονες αφιερώνουν όλη τους τη ζωή σε έρευνες κυνηγώντας μόνο ένα ερώτημα του οποίου τα αποτελέσματα όσο ζουν μπορεί να μη φανούν. Κατά τη γνώμη σας αξίζει κάποιος να συμμετέχει και να παλεύει για κάτι του οποίου το αποτέλεσμα δεν θα δει ποτέ; Κάτι αντίστοιχο είναι και οι κοινωνικοί αγώνες.
-Λοιπόν εδώ μπαίνει η υπέρβαση του «εγώ» και η ικανότητά μας ως επιστήμονες να βλέπουμε το, «εμείς» καθώς έχουμε μεγάλη ευθύνη τόσο ατομική όσο και συλλογική, ως ομάδες. Η υπέρβαση του «εγώ» σημαίνει να βλέπω πέρα από το προσδόκιμο της ζωής μου και να μην εφησυχάζομαι, αλλά να θέλω να παράξω έργο που θα χρησιμοποιήσουν οι επόμενες γενιές. Φανερώνει μια μεγάλη ευθύνη στη ζωή που μας δόθηκε και για την οποία πρέπει να είμαστε ευγνώμονες. Αυτή την ευγνωμοσύνη θα πρέπει να τη δώσουμε πίσω στη φύση και στην κοινωνία ως αντίδωρο αυτού του οποίου εμείς αποκτήσαμε. Έτσι υπερβαίνοντας το εγώ μας αρχίζουμε να βλέπουμε συνολικά την κοινωνία και πώς μπορούμε να την βοηθήσουμε και να συμμετέχουμε. Άρα το γεγονός ότι κάποιος δουλεύει για να αλλάξει πράγματα στην επιστήμη, στην κοινωνία, στην καθημερινότητά του, στους άλλους, πρέπει να έχει χρονικό ορίζοντα πέρα από το προσδόκιμο της ζωής του. Το δικό του όφελος θα είναι ότι και αυτός θα συμμετάσχει στην δημιουργία του στατιστικά επικρατούντος αποτελέσματος που θα εμφανισθεί κάποτε, για να προχωρήσει ο άνθρωπος ως έμβιο ον, και η κοινωνία στην εξέλιξη και όχι στην στασιμότητα, για να είμαστε περισσότερο ευδαίμονες. Όποιοι πολεμούν για την ελευθερία τους -για παράδειγμα, οι στρατιώτες το ’40 δεν πολεμούσαν για να δουν την ελευθερία, ήθελαν να την δουν- αφού οι περισσότεροι θα σκοτώνονταν, αλλά γιατί ένιωθαν ευθύνη απέναντι στην Ιστορία, στην κοινωνία και στους συνανθρώπους τους. Μέσα μας ο καθένας μας πρέπει να ψάξει το χωροχρονικό αποτύπωμα της ιστορίας της ζωής του, όλοι το έχουμε. Όταν λοιπόν αντιληφθούμε το χωροχρονικό μας αυτό αποτύπωμα μόνο τότε μπορούμε να κάνουμε υπέρβαση του εγώ μας και να προχωρήσουμε, και να δούμε χρονικά πέρα από το προσδόκιμο της ζωής μας και τελικά να μπορούμε να προσφέρουμε. Είναι προσωπικό ζήτημα, καθώς είναι τι παιδεία συνολικά αποκτούμε και τι γνώσεις έχουμε, και κατά κάποιον τρόπο τι ‘δαίμονες’ (πνευματικές αναζητήσεις) καλλιεργούμε μέσα μας.
Επειδή έχουμε αρκετούς μαθητές αναγνώστες, θα θέλαμε να μας πείτε για την φαρμακευτική ως Σχολή και ως Επιστήμη, καθότι ως επί το πλείστον στην κλειστόμυαλη ελληνική κοινωνία η φαρμακευτική είναι συνυφασμένη με το φαρμακείο.
-Η φαρμακευτική είναι μοναδική επιστήμη. Περιλαμβάνει πάρα πολλά επιστημονικά πεδία και έχει ως κέντρο της τον άνθρωπο. Στόχος στις προπτυχιακές σπουδές είναι να κατανοήσουμε τη Βιολογία, την Φυσιολογία, την Ανατομία, τον άνθρωπο γενικότερα στον μακρόκοσμο, στον ορατό μας κόσμο, όπως είναι, και να προσπαθήσουμε να τον μελετήσουμε. Να μπορέσουμε να αναπτύξουμε θεραπευτικά προϊόντα, να δούμε τις αλληλεπιδράσεις ανάμεσα στα φαρμακευτικά βιοϋλικά, τα οποία δημιουργούμε στα εργαστήρια και τα οποία μπορούν να επηρεάσουν φυσικές λειτουργίες του ανθρώπου ως ασθενούς.
Η φαρμακευτική επιστήμη είναι ένα μείγμα πολλών επιστημών. Χημείας Φυσικής, Μαθηματικών, Γεωμετρίας, ακόμα και πιο σύγχρονων επιστημών όπως οι υπολογιστές, πολύπλοκων συστημάτων και δικτύων, επικοινωνίας κ.ά. Παραδοσιακά, η φαρμακευτική και οι φαρμακευτικές σπουδές οδηγούσαν στην παραγωγή φαρμάκων, η οποία πριν τη βιομηχανική επανάσταση γινόταν στο φαρμακείο από τον φαρμακοποιό και τα φάρμακα τότε ήταν φυσικά προϊόντα από βότανα, από φυτά, από φυσικές πηγές. Υπήρχε η πρωτογενής γνώση ώστε να φτιάχνουν οι φαρμακοποιοί θεραπευτικά προϊόντα τα οποία θα έκαναν καλό στον άνθρωπο. Με βάση αυτή τη λογική ο φαρμακοποιός οδηγήθηκε στο φαρμακείο και βρέθηκε ότι αυτός είναι ο φυσικός του χώρος. Μετά τη βιομηχανική επανάσταση ο ρόλος του φαρμακοποιού ως «ποιητή» φαρμάκων, υποβαθμίστηκε. Αυτό που έπρεπε να κάνει ο φαρμακοποιός είναι να γνωρίζει τα ιδιοσκευάσματα και τι περιέχει το καθένα και να εξυπηρετεί τον ασθενή με βάση τη συνταγή του γιατρού, δίνοντας όμως πάντα σημαντικές συμβουλές φαρμακοθεραπείας και ορθής χρήσης των φαρμάκων. Αποτέλεσμα ήταν όσοι φαρμακοποιοί της γενιάς μου τέλειωναν την Φαρμακευτική σχολή να επέλεγαν να οδηγούνταν στο φαρμακείο, το οποίο ήταν ένα περιβάλλον που μπορώ να πω είχε μια πολύ καλή οικονομική εξέλιξη, αλλά και υψηλή επιστημονική και κοινωνική ευθύνη στο τομέα της κοινωνικής υγείας. Πολύ σπουδαία και με μεγάλη υπευθυνότητα δραστηριότητα. Το ζήτημα είναι σήμερα τι είναι αυτό που κάνει τον φαρμακοποιό να ξεχωρίζει από τους άλλους επιστήμονες υγείας, αλλά και συναφών επιστημονικών πεδίων, κυρίως Βιολογίας και Χημείας, μέσα σε ένα καταιγισμό επιστημονικών γνώσεων και τεχνολογικών εξελίξεων. Για μένα, είναι ξεκάθαρο αυτό. Υπάρχει ένα μεγάλο κεφάλαιο-επιστημονικό πεδίο το οποίο λέγεται φαρμακευτική τεχνολογία. Όταν λέμε εμβόλιο εναντίον του ιού SARS-CoV-2 εννοούμε mRNA. Πώς το χορηγούμε όμως το mRNA στον ασθενή; Δεν μπορεί να χορηγηθεί χωρίς κάποιον «φορέα», διότι θα καταστραφεί. Υπάρχει η μορφοποίηση (formulation), η οποία είναι πολύπλοκη επιστημονική και τεχνολογική διαδικασία και χρειάζονται σε βάθος γνώσεις όπως Χημείας, Φυσικής, Γεωμετρίας, Μαθηματικών, Φαρμακευτικής και πολλών άλλων για να μπορέσεις να φτιάξεις το τελικό θεραπευτικό προϊόν.
Η φαρμακευτική τεχνολογία ως γνωστικό επιστημονικό και τεχνολογικό πεδίο (εδώ έχουμε και την φαρμακευτική νανοτεχνολογία) είναι αυτή που διαφοροποιεί τον φαρμακοποιό, καθώς είναι ο επιστήμονας που έχει βαθιά γνώση της επιστημονικής ανάπτυξης και παραγωγής της τελικής μορφής του θεραπευτικού προϊόντος. Ένα άλλο πολύ σημαντικό χαρακτηριστικό του φαρμακοποιού είναι ότι μέσα στο φαρμακείο μπορεί να φτιάξει αυτά που λέμε «Γαληνικά σκευάσματα». Γαληνικό σκεύασμα σημαίνει ότι ο γιατρός με βάση την κλινική εικόνα του ασθενούς συνταγογραφεί και ο φαρμακοποιός θα πρέπει, όχι να εκτελέσει την συνταγή, αλλά να παρασκευάσει το τελικό θεραπευτικό προϊόν για τον συγκεκριμένο ασθενή. Ο φαρμακοποιός κάνει πάρα πολλά προπτυχιακά και προχωρημένα μαθήματα φαρμακευτικής τεχνολογίας και εργαστήρια καθώς και σχετικά σεμινάρια διότι, ενώ οποιοδήποτε φάρμακο κυκλοφορεί στην αγορά πρέπει να πάρει άδεια από τον ελληνικό οργανισμό φαρμάκων (ΕΟΦ), ο φαρμακοποιός είναι ο μόνος επιστήμονας που μπορεί να παρασκευάσει Γαληνικό φάρμακο χωρίς την άδεια του Ε.Ο.Φ με βάση την νομοθεσία, μόνο και μόνο επειδή τεκμηριώνει επιστημονική επάρκεια παραγωγής φαρμάκου λόγω του υψηλού επιπέδου των πανεπιστημιακών του σπουδών. Βέβαια, η παρασκευή του Γαληνικού φαρμάκου γίνεται για συγκεκριμένο ασθενή με ιατρική συνταγή και δεν μπορεί ο φαρμακοποιός να διαθέσει το Γαληνικό σκεύασμα στην αγορά και για άλλους ασθενείς. Επομένως, ο ρόλος του είναι πάρα πολύ σημαντικός στον τομέα παρασκευής Γαληνικών σκευασμάτων, στον τομέα της ενημέρωσης και αποτελεί σημαντικό κρίκο στην αλυσίδα του τομέα της δημόσιας υγείας.
Πολλοί νέοι θεωρούν ως πανάκεια να φύγουν στο εξωτερικό για να αποφύγουν προβλήματα που υπάρχουν εδώ. Ωστόσο, αυτό είναι λίγο ιδανικό. Τι προβλήματα λοιπόν μπορεί να αντιμετωπίσει ένας νέος επιστήμονας στο εξωτερικό με βάση τη δική σας εμπειρία;
-Κοιτάξτε, όταν πας να σπουδάσεις στο εξωτερικό και μάλιστα σε μικρή ηλικία, δηλαδή για προπτυχιακές σπουδές γύρω στα 17-18, νομίζω ότι έχει δυσκολίες πολλές αφού δεν έχεις ακόμα την ωριμότητα να αντιμετωπίσεις προβλήματα της καθημερινότητας. Μπαίνεις σε ένα περιβάλλον το οποίο μπορεί να μην είναι πολύ οικείο από την άποψη μεταφοράς γνώσεων και αυτό να σε ξενίσει. Το «επικίνδυνο» είναι ότι στη συνέχεια τα καταφέρνεις και απορροφάσαι κατά κάποιον τρόπο από αυτό το χώρο και πολύ δύσκολα θα φύγεις αφού ακολουθούν μεταπτυχιακές σπουδές, πιθανόν διδακτορικές σπουδές, σίγουρα θα έχεις στην συνέχεια προτάσεις για επαγγελματική απασχόληση, οπότε πολύ δύσκολα θα καταφέρεις να «ξεφύγεις». Σε μεγαλύτερη ηλικία που λειτουργούν διαφορετικά τα συναισθήματα και έχεις οικογένεια είναι πολύ δύσκολο να επιστρέψεις στην Ελλάδα, καημός που είναι μεγάλος σε πολλούς ξενιτεμένους Έλληνες επιστήμονες. Αν πας σε μεγαλύτερη ηλικία τα πράγματα είναι σαφώς πολύ καλύτερα καθώς είσαι πιο ώριμος, έχεις διδαχθεί την επιστήμη σου, κάνεις επιλογές και έχεις και αντιστάσεις. Εκεί επιλέγεις συνειδητά τι θες να κάνεις. Βέβαια, η νοσταλγία σε μεγαλύτερη ηλικία είναι πάλι η ίδια, καθώς η Ελλάδα μας και η οικογένεια, μας τροφοδοτεί με πολλά συναισθήματα που κουβαλάμε δια βίου. Αυτό δεν σημαίνει ότι μένοντας έξω δεν θα κάνεις μια λαμπρή καριέρα. Κατά τη γνώμη μου, πρέπει οι νέοι επιστήμονες να σπουδάσουν και στο εξωτερικό και στη συνέχεια ανάλογα τα γεγονότα να προσπαθήσουν να επιστρέψουν στην Ελλάδα για να προσφέρουν -μέσα από δυσκολίες που οφείλω να αναγνωρίσω- στον τόπο τους.
Θα θέλατε να μοιραστείτε μαζί μας κάποια όνειρα και βλέψεις που είχατε πιο νέος; Ποια από αυτά έχουν πραγματοποιηθεί, ποια παραμένουν ως στόχοι σας και ποια έχουν απεμποληθεί;
-Όταν ήμουν νέος φοιτητής στη Φαρμακευτική Σχολή του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, ήταν μια περίοδος ανακατατάξεων (1980-1983) και της ακαδημαϊκής κοινότητας αλλά και της κοινωνίας. Υπήρχαν πολλά ερωτήματα και ερωτήσεις που προσπαθούσαμε να απαντήσουμε διαβάζοντας, χωρίς διαδίκτυο και να βρούμε το θεωρητικό πλαίσιο στο οποίο θα μπορούσαμε να μπούμε και να δούμε τις όποιες πραγματικές ερμηνείες των νεανικών μας αμφισβητήσεων και αγωνιών. Υπήρχε αγωνία από την πλευρά μου και μια προσπάθεια να αμφισβητήσω το παρόν της εποχής κάνοντας όσο μπορούσα προβολή στο μέλλον, με ό,τι εργαλεία είχα τότε. Εκείνο το οποίο κατάλαβα και μάλιστα πολύ γρήγορα, ήταν ότι έπρεπε να «μάθω γράμματα» με την ευρύτερη έννοια του όρου. Προσπαθούσα να βρω με ποιον τρόπο θα συνεχίσω τις σπουδές μου για να συνεχίσω να μαθαίνω πράγματα ουσιαστικά και να γίνομαι καλύτερος.
Θυμάμαι χαρακτηριστικά όταν στο πρώτο έτος στην Ανόργανη Χημεία μας είπε ο καθηγητής, ξεχάστε το μοντέλο του Bohr και το ηλεκτρόνιο που κινείται γύρω από συγκεκριμένες τροχιές και εγώ θα σας γράψω μια εξίσωση με μια κυματοσυνάρτηση που μας δίνει την πιθανότητα να βρίσκεται το ηλεκτρόνιο σε ένα νέφος πιθανοτήτων… εκείνη τη στιγμή εγώ στο αμφιθέατρο κατέρρευσα, μου ανατράπηκαν όλα. Μου δημιούργησε τεράστια ερωτήματα: Τι εννοούσε ο καθηγητής; Νέφος πιθανοτήτων; Αυτό και άλλα πολλά βέβαια στην συνέχεια αποτέλεσαν κινητήριες δυνάμεις για να αρχίσω να σκέφτομαι και να προβληματίζομαι. Στη συνέχεια τελείωσα τις σπουδές μου, τα ερωτήματα παρέμεναν. Άρχισα το διδακτορικό μου και ενδιάμεσα έφυγα για Γαλλία όπου το ολοκλήρωσα. Στην συνέχεια ήλθαν οι μεταδιδακτορικές σπουδές στην Καλιφόρνια των ΗΠΑ, στο τομέα της Φαρμακευτικής νανοτεχνολογίας με την καθοδήγηση του σπουδαίου καθηγητή Δημήτρη Παπαχατζόπουλου. Ειδικά στο εργαστήριο του καθηγητή Παπαχατζόπουλου οι έρευνες και οι συζητήσεις με έκαναν να καταλάβω ότι κάτι σπουδαίο συμβαίνει στον κόσμο που δεν βλέπουμε (νανόκοσμο) που πρέπει και να κατανοήσω. Έτσι όταν μου είπαν για νανοσυστήματα, η αγωνία και η περιέργειά μου ήταν μεγάλη. Ο Καθηγητής Παπαχατζόπουλος ήταν ένας πνευματικός άνθρωπος και με καθησύχασε λέγοντάς μου ότι πρέπει να ψάξεις να βρεις ποια είναι η αλήθεια, όσο βέβαια μπορείς να την προσεγγίσεις.
Τελικά, όταν επέστρεψα στην Ελλάδα ξεκίνησα να αναπτύσσω το αντικείμενο της φαρμακευτικής νανοτεχνολογίας το οποίο δεν υπήρχε, ήταν εν πολλοίς άγνωστο και με πολύ κόπο προσπάθησα να χτίσω στο εργαστήριο εδώ και 25 χρόνια, και το οποίο συνεχώς προσπαθώ να το οδηγήσω σε νέες γνώσεις και σε νέα ερωτήματα. Η έρευνα και η αναζήτηση συνεχίζεται. Προσπαθούμε συνέχεια να μαθαίνουμε και έχουμε και τον καθρέπτη της αυτογνωσίας που τον γεμίζουμε με κομμάτια του παζλ και ο οποίος συνεχώς μας ζητά νέα δεδομένα για να δημιουργεί/-ούμε, νέες εικόνες νέες γνώσεις και να κατακτάμε την αυτογνωσία. Ο καθρέπτης συνεχίζει να «θολώνει» κάθε φορά που τον τροφοδοτούμε με νέες γνώσεις και εμείς προσπαθούμε να διακρίνουμε συνέχεια τις νέες εικόνες που καταρρέουν κάθε φορά που ο καθρέπτης ζητά και άλλη γνώση… μια συνεχής και αέναη διαδικασία προσέγγισης της αλήθειας. Γεμίζουμε με χαρά και αισιοδοξία κάθε φορά που η εικόνα γίνεται καθαρή, αλλά πρέπει να έχουμε στο νου μας ότι ποτέ δεν θα δούμε την τέλεια εικόνα!
Υπάρχει «επιστημοσύνη» στην κοινωνία μας;
-Εγώ θα το έθετα διαφορετικά. Υπάρχει επιστημοσύνη στους επιστήμονες; Δηλαδή, αν μπορούν να αντιληφθούν τη διεπιστημονικότητα ή και να προάγουν τη διεπιστημονικότητα του δικού τους επιστημονικού «μικρόκοσμου». Εάν ένας επιστήμονας μείνει μέσα στον δικό του επιστημονικό τομέα και εκείνο που τον ενδιαφέρει είναι, αυτόν να το εξελίσσει, αγνοώντας τις αλληλεπιδράσεις που μπορεί να έχει, τότε μπορεί αυτό να μην είναι τόσο χρήσιμο αλλά και να μην είναι τόσο κατανοητή από τη μεριά του η ευθύνη που έχει προς την κοινωνία. Εάν όμως έχει μια ευρύτητα, η οποία λέγεται διεπιστημονικότητα, και σε άλλα πεδία επιστημών, τότε μπορεί να αποκτά δεδομένα και να δημιουργεί το επιστημονικό πάζλ, φτιάχνοντας μια «μεγαλύτερη εικόνα». Κάθε φορά που έχουμε μια επιστημονική «εικόνα» μπροστά μας, αν τη δούμε στατικά μπορεί να μας δώσει πληροφορίες για συγκεκριμένη χρονική στιγμή. Εάν την «εικόνα» αυτή μπορέσουμε συνεχώς να την ανανεώνουμε μέσω της διεπιστημονικότητας, τότε κάθε φορά θα βλέπουμε ότι η προηγούμενη εικόνα είναι ‘μικρότερη’ από την επόμενη, θα είναι δηλαδή λίγο ή πολύ ξεπερασμένη. Το σημαντικό είναι να μπορούμε να αλληλοεπιδρούμε με τους γύρω μας, αυτή η αλληλεπίδραση δεν έχει όριο και τέλος, δεν πρέπει να έχει τέλος. Τα δεδομένα τα οποία παίρνει ένας επιστήμονας δεν είναι μόνο από άλλα επιστημονικά πεδία, αλλά ως κοινωνικό ον θα πρέπει να πάρει δεδομένα και από την κοινωνία, και εδώ είναι το ζητούμενο. Εάν ο επιστήμονας ως οφείλει αλληλοεπιδρά με την κοινωνία, και τα αποτελέσματα της έρευνάς του επιστρέφουν στην κοινωνία μέσα από τις διεπιστημονικές του δράσεις, τότε αναδεικνύεται η επιστημοσύνη του ως βασικό όπλο και εργαλείο χρήσιμο όχι μόνο για την εξέλιξη της έρευνάς του, αλλά και ολόκληρης της κοινωνίας. Άρα, ο επιστήμονας πρέπει να πάρει τα δεδομένα της κοινωνίας κάθε στιγμή, να αφουγκράζεται τις αγωνίες της και να προσπαθεί να προάγει το γνωσιακό επίπεδο της με συνεχής παρεμβάσεις του αλλά και με την συνολική του συμπεριφορά.
Η κοινωνία του ’50 είχε απλώς ένα τηλέφωνο στο καφενείο με το οποίο επικοινωνούσε. Στην κοινωνία του σήμερα ανά πάσα στιγμή, οπουδήποτε, μπορεί ο καθένας να επικοινωνήσει με οποιονδήποτε, να δει οτιδήποτε. Εάν αυτό το αγνοήσουμε, τότε η νέα γνώση που θα παραχθεί θα είναι κάτι στατικό και μη χρήσιμο στην κοινωνία. Μερικές φορές η επιστήμη έχει μεγάλες δυσκολίες αλλά, μπορούμε να την εκλαϊκεύσουμε ώστε η κοινωνία να την καταλάβει και η ευθύνη είναι πρώτα των επιστημόνων να μεταφέρουν με εύληπτο τρόπο τα αποτελέσματα της έρευνάς τους στην κοινωνία και να γίνουν κατανοητά. Τότε είμαι σίγουρος ότι η κοινωνία θα ανταποκριθεί θετικά, θα καταλάβει και δεν θα υπάρχει ο φόβος και η άγνοια για τα νέα επιστημονικά και τεχνολογικά επιτεύγματα. Επίσης, ο σεβασμός στο περιβάλλον, θα ήθελα να τονίσω, ότι πρέπει να αποτελεί προτεραιότητα και η διεπιστημονικότητα μπορεί να βοηθήσει τους επιστήμονες να κατανοήσουν ακόμα καλύτερα την σπουδαιότητα του έργου τους. Η επιστημοσύνη μέσα από την γνώση της πολυπλοκότητας των φυσικών νόμων και ο σεβασμός στις διεργασίες που εξελίσσονται σε έναν κόσμο που δεν βλέπουμε πρέπει να αποτελεί προτεραιότητα του επιστημονικού κόσμου.
Εσείς τι περιμένετε από τη νέα γενιά αύριο; Με τι πρέπει να είναι οπλισμένος ένας νέος που ξεκινά τα πρώτα του βήματα σε αυτό το τεράστιο ταξίδι της επιστήμης;
-Πρώτα από όλα πρέπει να κατανοήσει και να ενστερνιστεί την έννοια της ποιοτικής αμφισβήτησης. Ποιοτική αμφισβήτηση για μένα δεν σημαίνει ισοπεδώνω τα πάντα, αμφισβητώ τα πάντα μόνο και μόνο για να έχω την αντίθετη άποψη, αλλά η αμφισβήτησή μου έχει μία διαλεκτική σχέση πρώτα με τον εαυτό μου, δηλαδή προσπαθώ εσωτερικά να έχω τις όποιες διαλεκτικές συγκρούσεις, να τις κατανοώ και να αντιλαμβάνομαι τα ποιοτικά άλματα τα οποία γίνονται και να εξελίσσομαι μαζί τους. Μόλις αντιληφθώ το ποιοτικό άλμα το οποίο γίνεται είτε στην επιστήμη, είτε στην κοινωνία και πω ότι θέλω να είμαι και εγώ μέρους αυτού, τότε πρέπει πάλι να ξεκινήσω νέα διαλεκτική σύγκρουση με αυτό το οποίο κατανόησα, με τον εαυτό μου, με την κοινωνία. Όχι μέσω βίας, αλλά διαλεκτικά για να δω το επόμενο ποιοτικό χαρακτηριστικό. Η συνεχής δηλαδή πρόοδος μέσα από την διαλεκτική αμφισβήτηση, η γνώση σε βάθος της επιστήμης των πραγματικών μετρήσεων και γεγονότων και η αρετή ως ηθική αριστεία, είναι εκείνα τα οποία περιμένω εγώ από την νεολαία και αυτά θέλουν πολύ κόπο για να μπορέσετε να τα καταφέρετε. Όπως είπε και ο Καζαντζάκης στην Ασκητική του: «επιλέγω τον ανήφορο» .
