Φ.Κ. Συνέντευξη: Ο κ. Καθηγήτης Κώστας Δεμέτζος (μέρος 1ο)

Κωνσταντίνος Δεμέτζος, ένας καταπληκτικός επιστήμονας με όλη την έννοια της λέξης αλλά και ένας καταπληκτικός άνθρωπος. Ένας άνθρωπος από τον οποίο μάθαμε πολλά και εμπνευστήκαμε για ακόμα περισσότερα. Ένας άνθρωπος τόσο πετυχημένος και φτασμένος, ο οποίος όμως, όχι μόνο κουρασμένος δεν είναι, αλλά είναι έτοιμος για πολλά ακόμη και με αγάπη προς τη νέα γενιά στην οποία, όπως διαπιστώσαμε και από την συνέντευξη μας, είναι ενθουσιασμένος να μιλάει, να τη βοηθάει και να μαθαίνει από αυτή. (Αθανασία Ρουσάλη και Μανώλης Θεοχάρης)

Νανοτεχνολογία και νανόκοσμος γενικά, είναι δυο έννοιες λίγο απόμακρες και άγνωστες για τον περισσότερο κόσμο. Πόσο απέχει αυτό από την πραγματικότητα, από τη ζωή μας;

-Η  νανοτεχνολογία είναι στη ζωή μας από παλιά. Ιστορικά ακόμα και στα βιτρό των καθολικών εκκλησιών, οι άνθρωποι που τα έφτιαχναν, χρησιμοποιούσαν χρυσό, άργυρο και άλλα μέταλλα. Τα έκοβαν σε πάρα πολύ μικρές διαστάσεις, φτάνοντας σε διαστάσεις τάξεων του μικρόμετρου και  νανομέτρου. Να θυμίσω ότι 1 νανόμετρο (nm) είναι 10^-9 του μέτρου, είναι δηλαδή κάτι πολύ μικρό, 1 δισεκατομμυριοστό του μέτρου. Τα μέταλλα αυτά τα έκοβαν με διάφορους τρόπους με αποτέλεσμα να αλλάζουν οι οπτικές τους ιδιότητες, δηλαδή ενώ χρησιμοποιούσαν το ίδιο μέταλλο, το χρυσό ή τον άργυρο κυρίως, ανάλογα με το μέγεθός του άλλαζε ο χρωματισμός του, οπότε βλέπουμε τα μπλε χρώματα, την πορφύρα, το κίτρινο ενώ είναι το ίδιο μέταλλο. Απλώς η κλιμάκωση των διαστάσεων, δηλαδή, όσο μεγαλύτερο ή μικρότερο ήταν το σωματίδιο, στις νανο-διαστάσεις, μετέβαλλε τις οπτικές ιδιότητες. Άρα, η νανοτεχνολογία, με αυτή την ματιά μπορούμε να πούμε ότι υπήρχε και στο μακρινό παρελθόν. Εξελικτικά, φτάνοντας στον 19^ο-20^ο αι. και μελετώντας τις διαστάσεις των υλικών άρχισαν να διαπιστώνουν ότι αυτές είχαν διαφορετική αξία και επηρέαζαν τις ιδιότητες των υλικών. Συγκεκριμένα, οι ιδιότητες άλλαζαν όσο μειώναμε τις διαστάσεις τους. Χαρακτηριστικό είναι ότι ο μεγάλος φυσικός Richard Feymann του 20^ου αι. είχε πει σε μια ομιλία του το 1959 (το 1965 βραβεύθηκε με Nobel) ότι θα μπορούσαμε τα επόμενα χρόνια ίσως να γράψουμε την εγκυκλοπαίδεια Britanica στην κεφαλή μιας καρφίτσας.

Δηλαδή ο χώρος μεγάλωνε τόσο πολύ λόγω της κλιμάκωσης των διαστάσεων  που θα μπορούσα να γράψω κάτι που στον κόσμο μας φαίνεται πολύ ογκώδες και αυτό έγινε πραγματικότητα σήμερα. Τον 20^ο αι. έχουμε μια μεγάλη εξέλιξη σε αυτό το θέμα λόγω και της εξέλιξης της τεχνολογίας, η υποβάθμιση των διαστάσεων και η χρησιμότητά της, άρχισε να εμφανίζεται σε πάρα πολλούς τομείς της ζωής, όχι μόνο στο χώρο της ιατρικής, της φαρμακευτικής αλλά και στο χώρο της καθημερινότητας στα υφάσματα, στην υπόδηση, στις μηχανές κ.λπ. Οπότε η νανοτεχνολογία είναι κάτι το οποίο υπάρχει στη ζωή μας από παλιά, απλούστατα οι δυνατότητες τις τεχνολογίας να αξιοποιήσουν τη νανο-διάσταση μετά τον 20^ο αι. έγιναν ακόμα μεγαλύτερες και για αυτό σήμερα βλέπουμε πάρα πολλές εφαρμογές σε προϊόντα της καθημερινότητάς μας.

Ειδικότερα, η Φαρμακευτική Νανοτεχνολογία, ακόμα και για ένα φοιτητή θετικών σπουδών αποτελεί κάτι άγνωστο, θέλετε να μας πείτε λίγο για αυτό; Επίσης, ένας αναγνώστης ρωτάει: Για τα νανοσωματίδια και τις εφαρμογές τους σε νανοφάρμακα, αν αυτά λειτουργούν ειδικά σε μέρη του σώματος.

-Έχουμε την εφαρμογή της νανοτεχνολογίας στην ιατρική, την νανοϊατρική δηλαδή και γενικότερα την ανάπτυξη προϊόντων για τον άνθρωπο στον τομέα της υγείας, δηλαδή την φαρμακευτική νανοτεχνολογία. Εδώ να αναφέρω ότι η φαρμακευτική νανοτεχνολογία διδάσκεται σε πολλά πανεπιστήμια από μένα τόσο σε προπτυχιακό όσο και σε μεταπτυχιακό επίπεδο, οπότε υπάρχει διασπορά της γνώσης αυτής. Όσον αφορά την νανοϊατρική να ξεκαθαρίσω ότι ο όρος αναφέρεται στις εφαρμογές των προϊόντων υγείας στον ασθενή, στη διάγνωση, στη θεραπεία, στην απεικόνιση των ιστών. Όσον αφορά στην φαρμακευτική νανοτεχνολογία εφαρμόζεται κυρίως στην ανάπτυξη νέων φαρμακευτικών προϊόντων, τα οποία μπορεί να είναι πάλι για την θεραπεία, διάγνωση και απεικόνιση. Μετά το 1960 άρχισε να παίζει πολύ σημαντικό ρόλο η βιοφυσική στον τομέα της κατανόησης των ιδιοτήτων της ύλης, η θερμοδυναμική, η φυσικοχημεία. Όλα αυτά τα πεδία άρχισαν να μελετούν τις μικρές διαστάσεις χωρίς όμως να έχουν ξεκάθαρη εικόνα του τι ακριβώς γίνεται. Στη φαρμακευτική νανοτεχνολογία, περίπου τη δεκαετία του 1960, ένας πολύ διάσημος επιστήμονας, ο βιοφυσικός Άλεκ Μπανχαμ, διαπίστωσε ότι όταν παρατηρούσε στο μικροσκόπιο διασπορά λεκιθίνης του αβγού σε νερό έβλεπε σωματίδια, τα οποία ήταν μεν συσσωματώματα, άλλα έβλεπε να έχουν τη μορφή των κυττάρων, όσον αφορά τη μεμβρανική διπλοστιβάδα, δηλ. την κυτταρική μεμβράνη και διερωτήθηκε αν αυτό είναι μια προσομοίωση των κυτταρικών μεμβρανών του ανθρώπου. Έτσι οι επιστήμονες άρχισαν να δουλεύουν στο συγκεκριμένο επιστημονικό πεδίο. Εδώ είναι πολύ σημαντικό να αναφέρω ότι δυο μεγάλοι Έλληνες-τεράστιες προσωπικότητες παίξανε πάρα πολύ σημαντικό ρόλο στον χώρο της νανοτεχνολογίας και της ανάπτυξης φαρμάκων. Ο ένας (εν ζωή) και με τον οποίο έχω την τιμή να έχω επικοινωνία, ο καθηγητής Γρηγόρης Γρηγοριάδης, ο οποίος βρίσκεται στο Λονδίνο και ο οποίος έχει προλογίσει το βιβλίο μου «Φαρμακευτική Νανοτεχνολογία. Βασικές αρχές και Πρακτικές εφαρμογές», από τις Εκδόσεις ΠΑΡΙΣΙΑΝΟΥ Α.Ε., και ο άλλος στις Η.Π.Α. όπου και μαθήτευσα κοντά του, ο οποίος δυστυχώς έφυγε πολύ νωρίς, ο Καθηγητής Δημήτρης Παπαχατζόπουλος. Άγνωστοι σχεδόν στον ελληνικό χώρο, ήταν αυτοί οι οποίοι συμμετείχαν στην ανάπτυξη αντικαρκινικών φαρμάκων, αλλά και υψηλής έρευνας σε διάφορες θεραπευτικές κατηγορίες, στο Ηνωμένο Βασίλειο και στις Η.Π.Α., αντίστοιχα. Οπότε, αυτή είναι ιστορικά η πορεία. Υπάρχουν πάρα πολλοί επιστήμονες οι οποίοι δούλεψαν πάνω στην τεχνολογία των νανοσωματιδίων, πολλών ειδών νανοσωματιδίων με σκοπό τον εγκλωβισμό φαρμάκων. Το μέγεθος των νανοσωματιδίων, και εδώ είναι το ενδιαφέρον, είναι πάρα πολύ μικρό, της τάξεως των 50, των 100 νανομέτρων και για να γίνει αυτό κατανοητό: αν κόψετε μια τρίχα από τα μαλλιά σας και δείτε την τομή, πάνω στην τομή μπορείτε να βάλετε εκατοντάδες νανοσυσκευές που μέσα τους έχουν εγκλωβίσει δραστική ουσία. Οπότε αυτή είναι η λογική της νανοτεχνολογίας των φαρμάκων: ο εγκλωβισμός σε νανοσωματίδια δραστικών ουσιών που έχουν διάφορα προβλήματα π.χ. μπορεί να μην διαλύονται στο νερό, μπορεί να είναι τοξικά, μπορεί να μην έχουν καλή βιοδιαθεσιμότητα, να μην έχουν καλή φαρμακοκινητική κ.λπ. όλα αυτά είναι προβλήματα στη φαρμακοθεραπεία. Η νανοτεχνολογία αναπτύσσοντας αυτά τα νανοσωματίδια εγκλωβίζει μέσα σε αυτά τις δραστικές ουσίες δηλ. φάρμακα και γίνεται λοιπόν ένας Δούρειος ίππος, οπότε ο οργανισμός ,ένα τοξικό π.χ. αντικαρκινικό προϊόν, δεν «βλέπει» ως τοξικό διότι «βλέπει» ένα νανοσωματίδιο το οποίο είναι φτιαγμένο από τα δικά του συστατικά, δηλαδή από φωσφολιπίδια που έχει η μεμβράνη μας, από χοληστερόλη, από λιπίδια. Το καταπληκτικό εδώ είναι πως αυτά τα υλικά εάν τα πάρουμε από μόνα τους το καθένα είναι κάποια χημικά μόρια, αν όμως τα βάλουμε όλα μαζί σε ένα περιβάλλον όπως το νερό -γιατί αποτελούμαστε 70% από νερό- αν τα βάλουμε λοιπόν όλα αυτά μέσα στο νερό λόγω υδροφοβικότητας, γιατί είναι αμφίφιλα μόρια, αυτοοργανώνονται-αυτοσυναρμολογούνται και φτιάχνουν δομές. Αυτό είναι μια διαδικασία με  κινητήριο δύναμη το 2^ο νόμο της θερμοδυναμικής και έτσι δημιουργούνται τα νανοσωματίδια τύπου σφαίρας. Όσον αφορά την ερώτηση αν τα νανοσωματίδια που μεταφέρουν φαρμακομόρια στοχεύουν σε ιδιαίτερους ιστούς, ναι αυτό είναι εφικτό μέσω της παθητικής στόχευσης και έχουμε θεραπευτικά προϊόντα στην αγορά με μηχανισμό παθητικής στόχευσης, όπως αντικαρκινικά φάρμακα, αλλά και μέσω της ενεργητικής στόχευσης όπου εξελίσσονται εξαιρετικές ερευνητικές προσπάθειες.

Εμβόλιο, πώς λειτουργεί με απλά λόγια; Επίσης, ερώτηση αναγνώστριας: Ποια η διαφορά μεταξύ του RNA εμβολίου και του DNA εμβολίου ;

-Αρχικά όσον αφορά τα εμβόλια είναι RNA εμβόλια, απλώς αλλάζει ο φορέας που τα μεταφέρει, ο «δούρειος ίππος». Ο συγκεκριμένος ιός -ο SARS-CoV-2- είναι ‘απόγονος’ ενός ήδη υπάρχοντος ιού του SARS, οπότε είναι ένας ιός που παλιότερα είχε μελετηθεί όσον αφορά το γενετικό του υλικό. Είναι RNA ιός, δηλαδή το γενετικό του υλικό είναι RNA και όχι DNA με αποτέλεσμα οι πληροφορίες που μεταφέρει εδράζονται πάνω στο RNA του. Μέσα στο RNA του υπάρχουν διάφορα τμήματα, κάθε τμήμα του RNA κωδικοποιεί μια συγκεκριμένη πρωτεΐνη. Η βασική πρωτεΐνη που μας ενδιαφέρει εμάς είναι η πρωτεΐνη spike (πρωτεΐνη S). Υπάρχουν 4 πρωτεΐνες, η S είναι εκείνη που είναι επιθετική, δηλαδή επιτίθεται σε υποδοχείς των κυττάρων μας που ονομάζονται ACE-E2. H S πρωτεΐνη επιτίθεται και συνδέεται με το συγκεκριμένο υποδοχέα όπως το κλειδί με την κλειδαριά. Στην συνέχεια μπαίνει μέσα στο κύτταρό μας, και το χρησιμοποιεί ως εργοστάσιο, για να αρχίσει τη μεταγραφή και να παράξει άλλους ιούς. Εδώ είναι σημαντικό να τονίσουμε πως ο ιός δεν αναπαράγεται, πολλαπλασιάζεται, δηλαδή δεν υπάρχει αρσενικό και θηλυκό. Άρα, έχουμε πολλαπλασιασμό και όταν βγούνε κι άλλοι ιοί προς τα έξω μολύνουν κι άλλα κύτταρα μέχρι ο ιός να καταστρέψει τους ιστούς και άρα και τον άνθρωπο. Άρα, γνωρίζουμε τον ιό όσον αφορά στο γενετικό του υλικό, τις πρωτεΐνες και όλα τα χαρακτηριστικά του. Γνωρίζουμε επίσης, μέσα από τα μοριακά εργαλεία και τη μοριακή βιολογία, πώς να διαχειριστούμε το γενετικό υλικό, με βάση τη γνώση που έχουμε αποκτήσει από την ανάγνωση του ανθρώπινου γονιδιώματος από το 2000. Άρα, έχουμε μοριακά εργαλεία, πώς να παίρνουμε νουκλεοτίδια, να τα βάζουμε στη σειρά, να αλλάζουμε τη σειρά των νουκλεοτιδίων κ.λπ. όλα αυτά είναι γνωστά και είναι φθηνά και γρήγορα. Οπότε, εκείνο το οποίο έγινε είναι ότι βρέθηκε ποιο είναι εκείνο το κομμάτι του RNA που κωδικοποιεί τη συγκεκριμένη πρωτεΐνη, δηλ. την S. Άρα, η ιδέα ήταν: αν αυτό το κομμάτι του RNA μπορέσω να το μεταγράψω, να βάλω το μετάγραφό του (mRNA) μέσα στον οργανισμό και το οδηγήσω να μεταφραστεί σε πρωτεϊνη spike (S), αυτή θα λειτουργήσει ως αντιγόνο και μόλις τη δει ο οργανισμός ως αντιγόνο-μια ξένη πρωτεΐνη θα παράξει αντισώματα. Οπότε, μόλις παράξει αντισώματα θα είναι έτοιμος να αντιμετωπίσει τον πραγματικό ιό αν ο άνθρωπος μολυνθεί. Εάν μπει τώρα ο ιός μέσα στον ανθρώπινο οργανισμό, ο οργανισμός θα έχει μνήμη λόγω του εμβολίου ότι μόλις ‘αντιληφθεί’ την παρουσία της πρωτείνης S που θα έχει ο ιός στην επιφάνεια του τα αντισώματα που θα έχει παράξει θα επιτεθούν στην πρωτεΐνη αλλά αυτή τη φορά του ιού, και θα τον καταστρέψουν.

Όσον αφορά το εμβόλιο αυτό έχει τη λογική της παραγωγής της πρωτεΐνης S, ώστε ο οργανισμός να την αναγνωρίσει, και να φτιάξει αντισώματα και να είναι έτοιμος όταν μπει ο πραγματικός ιός να τον καταστρέψει, αφού θα αναγνωρίζει την πρωτεΐνη S. Πώς γίνεται αυτό τώρα; Έχουμε το mRNA, (messenger RNA) που κωδικοποιεί την πρωτεΐνη S και θα πρέπει να δημιουργήσουμε έναν φορέα (formulation) της μεταφοράς του για να το χορηγήσουμε στον οργανισμό. Εάν το χορηγήσουμε ως mRNA χωρίς προστασία κάποιου φορέα στον οργανισμό, θα καταστραφεί αμέσως. Θέλει ειδικές συνθήκες, όπως όξινο pH γύρω στο 4 και άλλα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά περιβάλλοντος. Εδώ υπάρχουν πολλοί τρόποι να προστατευθεί το mRNA. Yπάρχουν εμβόλια τα οποία προστατεύουν το mRNA μέσα σε αδενοϊούς, που είναι μη επιβλαβείς στον άνθρωπο. Από τους αδενοϊούς αφαιρούν το γενετικό τους υλικό και αφήνουν μόνο το καψίδιο τους, όπως λέγεται, το οποίο έχει πάνω τις πρωτεΐνες. Βάζοντας τώρα μέσα σε αυτό το καψίδιο το τμήμα του mRNA του SARS-CoV 2 που κωδικοποιεί την πρωτεΐνη S το προστατεύεις, στην συνέχεια μεταφράζεται στα ριβοσώματα και παράγει την πρωτεΐνη S. Η σύγχρονη εφαρμογή της νανοτεχνολογίας χρησιμοποιήθηκε επίσης στην ανάπτυξη και παραγωγή των εμβολίων εναντίον του SARS-CoV-2. Η εφαρμογή της νανοτεχνολογίας των λιποσωμάτων είχε ως αποτέλεσμα να αναπτυχθούν νανοφορείς, με βασικά συστατικά λιπίδια και φωσφολιπίδια και μέσα από τον μηχανισμό της αυτο-οργάνωσης να εγκλωβίσουν το mRNA  με σύμπλεξη στο εσωτερικό τους με ποσοστό εγκλωβισμού>90%. Να σημειωθεί εδώ ότι εμβόλια νανοτεχνολογίας, δηλαδή με νανοσωματίδια της κατηγορίας των λιποσωμάτων όπως αναφέραμε, κυκλοφορούν από το 1990. Δηλαδή, εμπορικά προϊόντα, εμβόλια κατά της γρίπης, εμβόλια για την ηπατίτιδα Α είναι νανοσωματίδια τα οποία ονομάζονται virosomes. Σε αυτά ωστόσο είχαν πάρει τα λιποσώματα και πάνω τους είχαν βάλει τις πρωτεΐνες των ιών. Το ζήτημα είναι πώς επελέγησαν τα υλικά από τα οποία φτιάχτηκαν τα νανοσωματίδια, δηλαδή ποια φωσφολιπίδια κ.λπ. και σε ποια μοριακή αναλογία γιατί και αυτό παίζει ρόλο, ακόμα και στην αποθήκευση στις διαφορετικές συνθήκες π.χ. η θερμοκρασία παίζει σημαντικό ρόλο στην σταθερότητα, ασφάλεια και αποτελεσματικότητα του εμβολίου. Οπότε εγκλώβισαν το mRNA στα νανοσωματίδια της κατηγορίας των λιποσωμάτων. Στην συνέχεια μορφοποιείται σε ενέσιμη μορφή, χορηγείται στον οργανισμό και φτάνει στα κύτταρα, όταν φτάσει στα κύτταρα με τον μηχανισμό της σύντηξης μπαίνει μέσα στα κύτταρα, πάει στα ενδοσωμάτια, και απελευθερώνει το mRNA το οποίο μεταφράζεται στα ριβοσώματα, τα οποία έχουν τα αμινοξέα και φτιάχνεται η πρωτεΐνη S, η οποία βγαίνει έξω από τα κύτταρα και αρχίζει ο μηχανισμός παραγωγής αντισωμάτων κατά του ιού, όταν αυτός μολύνει τον άνθρωπο.

Ποια είναι η επιστημονική απάντηση σε αυτούς που λένε «φτιάξανε ένα εμβόλιο σε 6 μήνες, ενώ κανονικά τα εμβόλια θέλουν χρόνια για να το αναπτύξουν»; Επίσης μια πρόσθετη ερώτηση αναγνώστη μας είναι αν το εμβόλιο ενδείκνυται για όλους, ανεξαρτήτως προβλημάτων υγείας.

-Η επιστημονική απάντηση είναι πολύ εύκολη, πρώτον επειδή πρέπει πάντα να πηγαίνουμε με επιστημονικά δεδομένα. Αν κοιτάξει κανείς από το 1974 στο έγκριτο περιοδικό NATURE υπάρχει ανακοίνωση που λέει ότι τα λιποσώματα (νανοτεχνολογικά σωματίδια) μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως παράγοντες ανοσοποίησης, δηλαδή να διεγείρουν το ανοσοποιητικό σύστημα. Άρα, μια πρώτη σκέψη υπήρχε από το ’74. Προχώρησαν  τα χρόνια, γίνονται μελέτες και μετά το 2000 που έγινε και η «ανάγνωση» του ανθρώπινου γονιδιώματος αναπτύχθηκαν μοριακά εργαλεία για την διαχείριση του γενετικού υλικού των οργανισμών. Στη συνέχεια, βλέπουμε το 2008 δημοσιεύσεις που αναφέρονται σε νανοσωματίδια και αλληλεπιδράσεις με κύτταρα με βάση την βιοφυσική και θερμοδυναμική. Το 1994 είχαν ήδη περιγραφεί ποια υλικά μπορούν να χρησιμοποιηθούν και πώς συμβαίνει η αλληλεπίδραση με τα κύτταρά μας. Το 2015 και 2016 πλέον αναφέρεται χρήση του mRNA εγκλωβισμένο σε νανοσωματίδια και κλινικές μελέτες. Το 2016, πριν εμφανιστεί ο ιός SARS-CoV-2 έχουμε κλινικές δοκιμές σε mRNA εμβόλια με την τεχνολογία LNP (Lipid Nano Particle), άρα η επιστημονική κοινότητα δούλευε πάνω σε αυτό πάρα πολλά χρόνια. Επίσης, η εμπειρία από την κατανόηση των ιών SARS, MERS, του EBOLA, όλων αυτών των ιών και ειδικά της γνώσης που αποκτήθηκε από τον ιό HIV, συνέβαλαν ουσιαστικά στην γρήγορη ανάπτυξη του εμβολίου. Άρα, από το 2016 πλησιάζουμε στην κατανόηση και δημιουργία πιθανού εμβολίου χωρίς να υπάρχει ακόμα ο ιός, διότι ο πρόγονος του σημερινού ιού, ο SARS, είχε κινητοποιήσει την παγκόσμια κοινότητα μήπως χρειαστούμε εμβόλιο. Όποτε, όλα αυτά δουλεύονται και μάλιστα πολλά από αυτά είναι σε κλινικές μελέτες.

Ξαφνικά, εμφανίζεται ο SARS-CοV 2, και ενεργοποιούνται οι μηχανισμοί. Το άλλο πλεονέκτημα είναι πως μέσω του διαδικτύου υπάρχει άμεση επικοινωνία όλης της παγκόσμιας επιστημονικής κοινότητας, η ανταλλαγή πληροφοριών γίνεται σε χρόνο  μηδέν. Επιπλέον, υπάρχουν τεράστιες χρηματοδοτήσεις από τις χώρες και από τις βιομηχανίες διότι, αν δεν προχωρούσαν σε χρηματοδοτήσεις, θα υπήρχε ακόμα μεγαλύτερη οικονομική καταστροφή. Βλέπουμε επίσης μεγάλες συνεργασίες ανάμεσα σε κολοσσούς και σε μικρότερες εταιρίες, οι οποίες είχαν όμως στα χέρια τους διπλώματα βιομηχανικής ιδιοκτησίας (πατέντες) που σχετίζονταν με υλικά που χρησιμοποιήθηκαν για την ανάπτυξη του εμβολίου. Δηλαδή, συστατικά του εμβολίου ήταν «πατενταρισμένα» από μικρότερες εταιρίες, τα οποία οι μεγάλες εταιρίες για να μην αρχίσουν να τα φτιάχνουν από την αρχή και να κάνουν εκ νέου έρευνα, γιατί θα έπαιρνε πάρα πολύ χρόνο, μέσα από συνεργασίες κέρδισαν χρόνο ερχόμενες σε συμφωνίες με άλλες εταιρείες βιοτεχνολογίας ή φαρμακευτικές βιομηχανίες. Εμείς λοιπόν βλέπουμε την κορυφή του παγόβουνου. Όλα, αυτά και σίγουρα η ανάγκη και η πίεση της ανθρωπότητας για την παραγωγή και φαρμάκου και εμβολίου, οδήγησαν στην πολύ γρήγορη παραγωγή του. Δεν εκπλησσόμαστε λοιπόν καθόλου, γιατί υπάρχει παρελθόν, ενεργοποιήθηκε το παρόν και μπορούμε να αντιμετωπίσουμε το μέλλον.

Άλλη μία ερώτηση του αναγνωστικού κοινού είναι αν το εμβόλιο ενδείκνυται για όλους ανεξαρτήτως προβλημάτων υγείας.

-Για παράδειγμα σε εγκύους και θηλάζουσες κ.λπ. από όσο γνωρίζω δεν έχουν γίνει κλινικές μελέτες, οπότε δεν χορηγείται. Εξαρτάται με βάση την φαρμακοθεραπεία, την γνώμη του θεράποντος ιατρού και το στάδιο στο οποίο βρίσκονται π.χ. για χορήγησή του σε καρκινοπαθείς. Όλα αυτά βρίσκονται υπό διερεύνηση, παρόλο που έχουν χρησιμοποιηθεί διάφορες κατηγορίες ασθενών στις κλινικές μελέτες, γενικά η πρόσβαση στο εμβόλιο είναι για το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού, εκτός κάποιων ιδιαιτέρων εξαιρέσεων, όπως επίσης και για παιδιά κάτω από κάποια συγκεκριμένη ηλικία, για τα οποία δεν έχει γίνει κλινική μελέτη.

Έχω ακούσει πως έχει εγκριθεί στις Η.Π.Α. φάρμακο για την covid-19 όμως δεν έχει έρθει στην Ελλάδα. Τι ισχύει περί αυτού;

-Αυτή τη στιγμή βρίσκονται σε κλινικές μελέτες πάνω από 30 διαφορετικά φάρμακα. Υπάρχει  ένα θεραπευτικό προϊόν της κατηγορίας των μονοκλωνικών αντισωμάτων, το οποίο έχει εγκριθεί από τον FDA (Οργανισμός Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ) όπως είπατε, για χορήγηση σε ασθενείς με ήπια συμπτώματα, στην αρχή δηλαδή της νόσου και από ότι φαίνεται τα συγκεκριμένα μονοκλωνικά αντισώματα είναι αποτελεσματικά. Δεν έχει εγκριθεί όμως από τον EMA, τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων. Υπάρχει επίσης μεγάλη εμπειρία χρήσης μονοκλωνικών αντισωμάτων αρκετές δεκαετίες, οπότε τα γνωρίζουμε πολύ καλά. Εκείνο για το οποίο και εγώ προβληματίζομαι και διάβαζα πως στις 22 Δεκεμβρίου ο Ιταλικός οργανισμός εγκρίσεως φαρμάκων αρνήθηκε την αγορά των συγκεκριμένων μονοκλωνικών αντισωμάτων, λέγοντας ότι πρώτα θα πρέπει να υπάρχει έγκριση από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων, διότι θεωρούμε ότι οι μελέτες οι οποίες έχουν γίνει δεν είναι ολοκληρωμένες ακόμα και δεν έχουμε ακόμα όλες τις αποδείξεις που απαιτούνται για την ευρωπαϊκή έγκρισή του. Ακολουθείται δηλαδή μια ευρωπαϊκή στρατηγική σε αυτό το θέμα. Ο ίδιος ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Φαρμάκων έχει ζητήσει, από όσο γνωρίζω, περισσότερα δεδομένα για την ασφάλεια και την αποτελεσματικότητα του προϊόντος. Η Αμερική το προώθησε πολύ πιο γρήγορα με βάση τις αναρτήσεις που έχουν γίνει με πολύ fast track διαδικασία, επειδή έχουν πολύ μεγάλο πρόβλημα αυτή τη στιγμή με το σύστημα υγείας. Κατά τη γνώμη μου, παίζει ρόλο και η διαφορετική κουλτούρα όσον αφορά τις εγκρίσεις φαρμάκων ανάμεσα σε ΗΠΑ και Ευρώπη. Η κουλτούρα της Ευρώπης κινείται περισσότερο προς την ασφάλεια, ενώ της Αμερικής κινείται περισσότερο προς την αποτελεσματικότητα. Αυτό γιατί; Επειδή, η Ευρώπη έχει υποστεί την καταστροφή της Θαλιδομίδης. Το 1960 που δόθηκε το φάρμακο σε εγκύους ως υπναγωγό προκάλεσε τερατογέννεση, την φωκομέλεια. Η Ευρώπη τότε δεν είχε τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων καθώς δημιουργήθηκε το 1990, οπότε δεν έλεγξε τι ακριβώς γινότανε και εμφανίστηκε αυτό το πρόβλημα. Αυτός είναι ένας πιθανός λόγος από το παρελθόν που η Ευρώπη ίσως κινείται και με αυτή την λογική στις εγκρίσεις.

Γενικότερα, που θεωρείτε ότι βασίζεται η δυσπιστία του κόσμου ως προς τα φάρμακα και τα εμβόλια, ασκώντας πολλές φορές κριτική χωρίς να έχουν γνώση;

-Αν δεχθούμε αυτή τη στιγμή ότι δεν υπήρχε το εμβόλιο, δεν υπήρχε φάρμακο  και έβγαιναν οι επιστήμονες και έλεγαν «κοιτάξτε να δείτε, θέλουμε 2-3  χρόνια για την ανάπτυξη νέων φαρμάκων και εμβολίων» θα άρχιζε ο κόσμος να διαμαρτύρεται και δικαίως, και θα είχαμε μια τεράστια επίθεση στην επιστήμη και στους επιστήμονες. Στην ερώτηση, πώς οι επιστήμονες αναφέρονται σε υψηλής τεχνολογίας πεδία και επιστημονικές έρευνες, όπως την νανοτεχνολογία, την βιοτεχνολογία, τα μοριακά εργαλεία, τις μελέτες για το ανθρώπινο γονιδίωμα και δεν έχουν την δυνατότητα ανάπτυξης και παραγωγής φαρμάκων και εμβολίων, θα άρχιζαν οι δεύτερες σκέψεις. Σήμερα έχουμε  την ανάπτυξη και παραγωγή νέων εμβολίων και φαρμάκων και πάλι υπάρχει η ερώτηση «είναι δυνατόν τόσο γρήγορα; Δεν το εμπιστευόμαστε». Και έχουμε εξηγήσει όλοι γιατί φτιάχτηκε τόσο γρήγορα, διότι υπάρχει γνώση. Μπορώ να πω το εμβόλιο ήταν σε εξέλιξη πολλά χρόνια πριν, δεν ήταν ότι δεν υπήρχε, ωστόσο και πάλι υπάρχει γκρίνια. Τώρα υπάρχει και η άγνοια όταν υποστηρίζεις ότι το RNA θα επηρεάσει το DNA. Μπορώ να το δεχθώ ως ερώτηση από κάποιον ο οποίος θέλει να κατανοήσει τι γίνεται. Άλλος όμως μπορεί να πει ότι «το RNA μπαίνει στον πυρήνα, επηρεάζει το DNA, θα έχω γενετική τροποποίηση, θα έχω γενετικές μεταβολές, δεν το συζητάω καθόλου», τότε γίνεται δύσκολη η συζήτηση διότι ο συνομιλητής σου είναι προκατειλημμένος και δεν πείθεται ούτε με επιστημονικά δεδομένα.

Για όποιον επιθυμεί να μάθει περισσότερα πράγματα περί του εμβολίου του ιού SARS-CοV 2 μπορεί να παρακολουθήσει το βίντεο της παρουσίασης του βιβλίου του κύριου Δεμέτζου Φαρμακευτική Νανοτεχνολογία από τις εκδόσεις ΠΑΡΙΣΙΑΝΟΥ όπου γίνεται αναλυτικότερη παρουσίασή του: