Το νέο έτος φαίνεται να μπήκε με πολλά υποσχόμενα επιτεύγματα στον ιατρικό κλάδο, καθώς τον γύρο του κόσμου έκανε η είδηση της πρώτης πετυχημένης μεταμόσχευσης καρδιάς χοίρου σε ανθρώπινο σώμα στις 7 Ιανουαρίου. Μια ομάδα χειρουργών του Ιατρικού Κέντρου του Πανεπιστημίου του Μέριλαντ (UMSOM) ήταν αυτή που πραγματοποίησε την μεταμόσχευση γενετικά τροποποιημένης καρδιάς γουρουνιού στον 57-χρονο David Bennett, σηματοδοτώντας την πρώτη φορά που ένα όργανο διαφορετικού ζωικού είδους μεταμοσχεύεται σε άνθρωπο που καταφέρνει να επιβιώσει.
Ο ασθενής και λήπτης του μοσχεύματος είχε προχωρημένη καρδιακή ανεπάρκεια και κοιλιακή μαρμαρυγή (είδος αρρυθμίας, δηλαδή ακανόνιστου καρδιακού ρυθμού), με αποτέλεσμα να μην μπορεί να λάβει βηματοδότη. Ταυτόχρονα, λόγω ιστορικού μη συμμόρφωσης με τις θεραπευτικές οδηγίες των γιατρών δεν είχε δικαίωμα αναμονής σε λίστα με ανθρώπινα μοσχεύματα. Με δεδομένο ότι ο David Bennett νοσηλευόταν με καρδιακή υποστήριξη για δύο μήνες και το μοναδικό μελλοντικό ενδεχόμενο ήταν ο βέβαιος θάνατος, οι ερευνητές -με την συγκατάθεσή του- ζήτησαν «άδεια έκτακτης ανάγκης» από τον FAD (Οργανισμό Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ), προκειμένου να του δοθεί μια καρδιά από ένα γενετικά τροποποιημένο γουρούνι.
Ένα βασικό πρόβλημα στις μεταμοσχεύσεις -ιδίως σε αυτές που τα όργανα προέρχονται από άλλο είδος (ξενομοσχεύματα)- αποτελεί η πρόκληση οξείας ανοσολογικής απάντησης από τον δέκτη όταν αναγνωρίζει ξένα μόρια ως αντιγόνα στην επιφάνεια του μοσχεύματος, με αποτέλεσμα την απόρριψη αυτού και πολλές φορές την κατάληξη του ασθενούς. Η επεξεργασία, λοιπόν, τον ξενομοσχευμάτων με τις τεχνικές της γενετικής μηχανικής μπορεί να υπερνικήσει τον προαναφερόμενο σκόπελο. Με γνώμονα αυτό, τη γενετική τροποποίηση της καρδιάς του χοίρου είχε αναλάβει μία εταιρεία βιοτεχνολογίας ονόματι “Revivicor”, η οποία προχώρησε σε δέκα γενετικές αλλαγές του οργάνου. Συγκεκριμένα, εξαλείφθηκαν τέσσερα γονίδια του χοίρου (Cmah, alpha-Gal, Beta-4-gal και υποδοχέα αυξητικής ορμόνης) και προστέθηκαν έξι ανθρώπινα γονίδια (CD46 , DAF, EPCR, Thrombomodulin, CD47 και HO1), προκειμένου να εξασφαλιστεί η ανοχή του δέκτη στο μόσχευμα.
Παρόλο που είναι ακόμα εξαιρετικά νωρίς για να χαρακτηριστεί η μεταμόσχευση απόλυτα πετυχημένη και να μπορεί κανείς να ισχυριστεί ότι ο ασθενής-λήπτης μπορεί να επιβιώσει και να ζήσει φυσιολογικά, η όλη διαδικασία μοιάζει να συνιστά καταλυτικό βήμα στο κεφάλαιο των ξενομεταμοσχεύσεων (μεταμόσχευση ζωντανών κυττάρων, ιστών ή οργάνων από ένα είδος σε άλλο διαφορετικό είδος).
Παρά τη γενικότερη εντύπωση, ο εν λόγω κλάδος δεν είναι καθόλου καινούριος. Υπάρχουν στοιχεία ήδη από τον 17ο αιώνα, όταν επιχειρούταν η μετάγγιση αίματος από ζώα στον άνθρωπο. Από το 1972 και εξής έχει καθιερωθεί η μεταμόσχευση βαλβίδων χοίρου σε ανθρώπινες καρδιές, ενώ το 2021 χειρουργοί στο Πανεπιστήμιο Langone Health της Νέας Υόρκης μεταμόσχευσαν νεφρούς από την ίδια σειρά γενετικά τροποποιημένων χοίρων νόμιμα σε δύο νεκρούς ανθρώπους, χωρίς καμία ευδιάκριτη εγκεφαλική λειτουργία. Τα όργανα δεν απορρίφθηκαν, λειτουργούσαν κανονικά και οι νεκροί λήπτες κρατούνταν σε αναπνευστήρες.
Αν και κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει ότι είμαστε αντιμέτωποι με μία σημαντική προοπτική απέναντι στο ιδιαίτερα σοβαρό ζήτημα έλλειψης ανθρώπινων μοσχευμάτων και θανάτου εκατοντάδων ανθρώπων που βρίσκονται σε κάποια λίστα αναμονής, η αξιοποίηση των χοίρων ως πηγή οργάνων εγείρει ηθικούς -και όχι μόνο- προβληματισμούς. Αρχικά, δεν έχει αρθεί ο κίνδυνος μετάδοσης παθογόνων από τον χοίρο στον άνθρωπο, τόσο ιών που είναι ήδη γνωστό ότι μεταφέρονται, όσο και αγνώστων ακόμη μικροοργανισμών. Σχεδόν δύο χρόνια μετά την εμφάνιση του SARS-CoV-2 και το ξέσπασμα της πανδημίας, το ενδεχόμενο εξάπλωσης και άλλων ζωονόσων θα πρέπει να τοποθετηθεί στο επίκεντρο προτού προχωρήσει η ξενομεταμόσχευση.
Όμως, αυτό που προξενεί τη μεγαλύτερη ανησυχία είναι η παραβίαση των βέλτιστων πρακτικών στη φροντίδα των ζώων, καθώς και η καταστρατήγηση των δικαιωμάτων τους όταν αυτά μετατραπούν σε εργοστάσια παραγωγής οργάνων. Πρόκειται για χοίρους που όλα δείχνουν ότι θα ζήσουν ολόκληρη τη σύντομη ζωή τους σε απομονωμένες, εσωτερικές, αποστειρωμένες εγκαταστάσεις, ενώ θα υπόκεινται σε μέτρα ελέγχου λοιμώξεων. Η τεχνητή γονιμοποίηση και οι γεννήσεις με καισαρική τομή θα αποτελέσουν συνήθεις πρακτικές. Εάν οι χοίροι χρησιμοποιούνται για πολλαπλά όργανα και ιστούς, ενδέχεται να υποστούν παρατεταμένη βλάβη, συμπεριλαμβανομένων επαναλαμβανόμενων χειρουργικών επεμβάσεων, αναισθησίας, επώδυνων διαδικασιών, εξετάσεων και βιοψιών. Σε κάθε περίπτωση, καταπατώνται οι κατευθυντήριες αρχές για ηθική χρήση των ζώων σε δοκιμές προϊόντων και επιστημονική έρευνα (3R’s in animal research).
Τέλος, δεν μπορεί να μην προκύψουν και ορισμένα κοινωνικά και πιο διαδικαστικά ζητήματα: Ποιοι ασθενείς θα δικαιούνται ανθρώπινο μόσχευμα και ποιοι ξενομόσχευμα από γενετικά τροποποιημένο ζώο-δότη; Θα πάψει η τακτική δωρεάς οργάνων οριστικά και θα γίνει πλήρης στροφή προς τη χρήση μοσχευμάτων από άλλα ζωικά είδη; Ποιος θα έχει την οικονομική δυνατότητα πρόσβασης σε μία τράπεζα ξενομοσχευμάτων, δεδομένου ότι το κόστος του γενετικά τροποποιημένου ζώου είναι εξωφρενικά υψηλό, άρα το όργανο-μόσχευμα είναι ιδιαίτερα ακριβό; Το γεγονός αυτό θα δημιουργήσει κοινωνική ανισότητα απέναντι στο αγαθό της Υγείας;
Ας αναλογιστούμε ότι διανύουμε μία περίοδο που η αλματώδης ανάπτυξη της τεχνολογίας -και συνεπώς της επιστήμης- παρέχει λύση για εκατοντάδες προβλήματα, αλλά ταυτόχρονα δημιουργεί νέα ζητήματα που χρήζουν επίλυσης. Προς το παρόν δεν μπορεί να δοθεί απάντηση στο ερώτημα αν η ξενομεταμόσχευση θα λειτουργήσει ως σωτήρια διέξοδος στην έλλειψη ανθρώπινων μοσχευμάτων και στο λαθραίο εμπόριο αυτών ή θα οδηγήσει σε έναν κύκλο υπερεκμετάλλευσης των πειραματοζώων που ταυτόχρονα θα καταστήσει τα όργανα προϊόντα προς κατανάλωση. Ως πολίτες του 21ου αιώνα, δεν μένει παρά να γίνουμε -για ακόμη μία φορά- μάρτυρες υλοποίησης μίας ιδέας που άλλοτε έμοιαζε να αποτελεί σενάριο επιστημονικής φαντασίας.
Πηγές:
- https://www.science.org/content/article/here-s-how-scientists-pulled-first-pig-human-heart-transplant
- https://www.medicalnewstoday.com/articles/first-successful-pig-to-human-heart-transplant-may-offer-new-options-for-patients
- https://eu.usatoday.com/story/news/health/2022/01/10/human-pig-heart-transplant/9152951002/
Ονομάζομαι Ανθή Καψάλη και είμαι απόφοιτος του Λεοντείου Λυκείου Νέας Σμύρνης. Το φθινόπωρο του 2019 ξεκίνησα να φοιτώ στο Τμήμα Βιολογίας της Σχολής Θετικών Επιστημών του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Εκτός από θέματα που αφορούν το αντικείμενο σπουδών μου, έχω ιδιαίτερη αδυναμία στο Θέατρο, τα ταξίδια και τη Λογοτεχνία. Η αγάπη μου για το γράψιμο και την ανάγνωση βιβλίων και άρθρων υπήρξε ανέκαθεν μεγάλη. Ενισχύθηκε, ωστόσο, με την είσοδό μου στο Πανεπιστήμιο.
Μείζων στόχος μου μέσα από τη συμμετοχή μου στην Εφημερίδα «Φοιτητικός Κόσμος» συνιστά η κοινοποίηση των προβλημάτων και των ανησυχιών που μοιραζόμαστε ως φοιτητές, καθώς και η προβολή ενδιαφερουσών πρωτοβουλιών και ιδεών. Τέλος, μετά τον στείρο τρόπο γραφής που χρειάστηκε να υιοθετήσουμε στο Λύκειο για την έκθεση των Πανελληνίων εξετάσεων, με τη συμμετοχή στην εφημερίδα μου δίνεται πλέον η ευκαιρία ελεύθερης έκφρασης, ανάδειξης προσωπικού ύφους γραφής και δημοσιοποίησης απόψεων πάνω σε ζητήματα που μας αφορούν σχετικά με ποικίλες θεματολογίες.