1821-2021: Ας καταρρίψουμε μερικούς μύθους των 200 χρόνων Ανεξαρτησίας (part 1)

1821,1921 και πλέον φτάσαμε και στα 200 χρόνια Ανεξαρτησίας και Ελευθερίας. 2021… το σωτήριον έτος… και τι έτος. Θα πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή και όπως αρμόζει, όχι στη σημερινή μέρα μόνο, αλλά σε κάθε μέρα από τις 365 μέρες αυτού του έτους. Θα μιλήσουμε για αλήθειες και μύθους, γιατί μόνο με γνώμονά μας την ιστορική αλήθεια, την έρευνα και την βαθιά κριτική ανάλυση όλων των γεγονότων μπορούμε να πούμε πως τιμούμε τα 200 χρόνια από την Επανάσταση του 1821. Τιμούμε όλες και όλους που έπεσαν ηρωικά μαχόμενοι. Αυτές και αυτούς που πήραν το φως του Διαφωτισμού και τη φλόγα της Γαλλικής Επανάστασης και έπλασαν με το δικό τους αίμα την δική μας Ελληνική Επανάσταση. Με τα καλά και τα κακά της. Το σκοτεινό παρασκήνιο, τους 2 Εμφυλίους πολέμους της και -στο τέλος- το κατσίκωμα στον κόρφο μας ενός ξένου, άγνωστου με τη δική μας γη, Βαυαρού αμούστακου έφηβου.

Σίγουρα δεν κρατάμε μόνο όλα τα αρνητικά ή τη γελοία καπήλευση της Εκκλησίας σχετικά με τη στάση της απέναντι στην Επανάσταση (καπήλευση που συνεχίζεται μέχρι και σήμερα, προσφέροντας μια ψευδαίσθηση πως δήθεν το Πατριαρχείο αναγνώρισε τον Αγώνα). «Έργον μιαρόν, θεοστυγές και ασύνετων, θέλοντες (οι επαναστάστες) να διαταράξωσι την άνεσιν και την ησυχίαν των ομογενών μας πιστών ραγιάδων της κραταιάς βασιλείας (του Σουλτάνου), τάδε έφη ο Πατριάρχης Γρηγόριος ο 5^ος στις 23 Μαρτίου 1821, μετά την απελευθέρωση της Καλαμάτας. Μαζί του κι άλλοι πολλοί ανώτατοι κληρικοί που αφόρισαν και προσπάθησαν να ξεφτιλίσουν στα μάτια του ποιμνίου αυτούς τους «λίγους» και τους τρελούς που σήκωσαν κεφάλι. Κι όμως, όπως πάντα στις σελίδες της Ιστορίας, είναι αυτοί οι λίγοι και σίγουρα τρελοί που κάνουν το πρώτο βήμα. Και μόνο και μόνο για αυτή την τρέλα που μετά από 400 χρόνια σκλαβιάς πήρε μορφή και οστά και αρκετές προηγούμενες αποτυχημένες απόπειρες ανεξαρτησίας (ήδη από το 1770), αξίζει να καταρρίψουμε κάθε γελοίο μύθο που μάθαμε στο Σχολείο και να δούμε την αλήθεια της Επανάστασης του 1821.

Εκκλησία-Επανάσταση… μια άβολη αλήθεια

Για να προλάβω αυτούς που θα πουν «ναι, αλλά ο Παπαφλέσσας τι ήταν; Κληρικός ήταν». Σίγουρα, όμως, άλλο το Πατριαρχείο, ένα σώμα διεφθαρμένο με χρυσοποίκιλτα ράσα κι άλλο το ποίμνιό του, οι απλοί λαϊκοί πιστοί και οι κληρικοί. Όπως πολύ εύστοχα επεσήμανε και ο συνάδελφος Δημήτρης Δερμιτζάκης, η Εκκλησία όχι μόνο δεν ήθελε, αλλά προσπάθησε ήδη από το πρώτο ξέσπασμα τον Φεβρουάριο του 1821 να αφορίσει όποιον τολμούσε να σηκώσει κεφάλι. Ήταν πολύ αργά όμως για τον Γρηγόριο τον 5^ο,του οποίου ο απαγχονισμός τον Μάρτιο του 1821, λίγες μέρες μετά τον αφορισμό που προαναφέραμε, βόλεψε απίστευτα τον ανώτατο κλήρο να πει: «κι εμείς στα άρματα αδελφοί μας». Βλέποντας κιόλας την σχεδόν «νταβατζίδικη» θέση της Εκκλησίας στο μετέπειτα -όχι κοσμικό- ελληνικό κράτος (όπως πολλοί επαναστάτες το ονειρεύονταν, κατά τα πρότυπα της Γαλλίας), είναι να γελάει κανείς με την υποκρισία. Όσο για αυτούς που τίμησαν τον Σταυρό που έφεραν στα στήθη τους ήταν οι λίγοι, απλοί κληρικοί, όπως ο Παπαφλέσσας και ο Παλαιών Πατρών Γερμανός. Κινούμενοι και ακροβατιστές μεταξύ οπλαρχηγών και προεστών βέβαια, όμως με την αποφασιστικότητά τους και οι δυο (για εμένα περισσότερο με την αυτοθυσία του στο Μανιάκι ο Παπαφλέσσας, καταλαβαίνοντας το λάθος του που  οδήγησε πιο πριν τον Κολοκοτρώνη στη φυλακή), έπαιξαν ένα καθοριστικό ρόλο σε σημαντικές στιγμές του Αγώνα.

Το φαινόμενο του απλού κλήρου που φόρεσε τα όπλα να θυμίσουμε πως το βλέπουμε και 120 χρόνια αργότερα, το 1941 και την ενεργή συμμετοχή των παπάδων της επαρχίας στις τάξεις του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου (Ε.Α.Μ.). Κάπου εδώ όμως θα πρέπει να θίξουμε και τη σημερινή μέρα. Την 25^η Μαρτίου. Μεγάλη μέρα, εκ των κορυφαίων στο χριστιανικό εορτολόγιο και το όνομα που γιορτάζεται συμβολίζει τα «καλά νέα». Ποια όμως είναι η πραγματικότητα;

22 Φεβρουαρίου ή 25 Μαρτίου- Ένα παιχνίδι του ημερολογίου

«Πότε ξεκίνησε η Επανάσταση;» ρωτούσαμε στο Σχολείο. 25 Μαρτίου. Χμμ… ας το πάρουμε λίγο πιο πριν. Ήδη από τα τέλη του 1820, ο Ι. Καποδίστριας υποδεικνύει για αρχηγό στα μέλη της Φιλικής Εταιρείας, τον Αλέξανδρο Υψηλάντη, έναν επιφανή και γενναίο αξιωματικό του Ρωσικού Στρατού. Για διάφορους λόγους που θα εξυπηρετούσαν τον Αγώνα, η αρχή του έγινε στις 22 Φεβρουαρίου. Το αρχικό πλάνο των Φιλικών ήταν μια πανβαλκανική εξέγερση κατά το όραμα του Ρήγα Φεραίου και η αλήθεια είναι πως στη περιοχή της Μολδοβλαχίας (σημ. Μολδαβία) οι τοπικοί ηγεμόνες στήριζαν το ενδεχόμενο της εξέγερσης κατά του Σουλτάνου.

Με ένα στρατό 7.000 ανδρών ο Υψηλάντης πέρασε τον ποταμό Προύθο και αποβιβάστηκε στα υπό κατάληψη εδάφη, κηρύσσοντας την έναρξη του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα. Με προκήρυξή του «Μάχου υπέρ Πίστεως και Ελπίδος», απευθύνθηκε έμμεσα στις ευρωπαϊκές αυλές ταυτόχρονα με την προσπάθειά του να εξυψώσει το ηθικό όλων των υπόδουλων Ελλήνων, αφού έκανε λόγο για μια κραταιά δύναμη (υπονοώντας την τσαρική Ρωσία) η οποία σύντομα θα τασσόταν στο πλευρό των εξεγερμένων. Εδώ για πρώτη φορά εμφανίζονται και οι πρώτοι Έλληνες φοιτητές. 500 στον αριθμό, που σπούδαζαν κυρίως στην Ευρώπη. Νέοι εθελοντές που έδωσαν μέχρι και την τελευταία ρανίδα αίματος στα εδάφη των Παραδουνάβιων ηγεμονιών. Αυτός ήταν ο Ιερός Λόχος. Παρά την αδιαφορία της Ρωσίας και τη συντριβή των ελληνικών δυνάμεων, ο Σουλτάνος πιάστηκε στον ύπνο, δίνοντας έτσι χρόνο στην Πελοπόννησο να φουντώσει τη φλόγα του Αγώνα.

Λογικό -ειδικά τότε- σε έναν πληθυσμό 935.000 ψυχών, κυρίως χριστιανών ορθοδόξων, να συνδέεται ο Ευαγγελισμός με την αλλαγή της Επανάστασης. Μήπως όμως πλέον, 200 χρόνια μετά, να κάνουμε μια μικρή αλλαγή; Ο εορτασμός ενός γεγονότος πρέπει να γίνεται ακριβώς όταν αυτό έλαβε χώρα, αν θέλουμε να μιλάμε για ένα κράτος που θέλει να τιμά τη μνήμη όλων όσων έπεσαν ηρωικά μαχόμενοι για τη δημιουργία του… μια μικρή αλλαγή θα άξιζε τον κόπο. Όσο για την Αγία Λαύρα, ας είναι καλά ο φιλέλληνας Φρανσουά Πουκεβίλ.

Αγία Λαύρα… Τι πραγματικά έγινε;

Καταρχάς δεν μιλάμε για την Αγία Λαύρα, αλλά για τον Θρύλο της. Πρόκειται για μια ρομαντική αφήγηση του Γάλλου περιηγητή Φρανσουά Πουκεβίλ. Εκείνες τις μέρες, οι πόλεις και τα χωριά της Πελοποννήσου ήταν σε έντονο επαναστατικό κλίμα. Δεν θα μπορούσαν να περιμένουν την 25^η Μαρτίου για να αρχίζουν να απελευθερώνουν τις μεγάλες πόλεις της περιοχής (βλ. Καλαμάτα). Ιστορικά, από τις επιστολές των πρωταγωνιστών, κανένα γεγονός σαν τον αγιασμό της σημαίας της Επανάστασης, όπως αυτή απεικονίζεται στον εξαιρετικό πίνακα του Βρυζάκη, δεν επιβεβαιώνεται.

Πρόκειται περί μιας αφήγησης που δείχνει την έντονη σχέση της θρησκείας με τους επαναστατημένους Έλληνες μεν, ψευδής δε. Μάλιστα ο Παλαιών Πατρών Γερμανός εκείνη την μέρα, κατά πάσα πιθανότητα, δεν ήταν καν στα Καλάβρυτα, αλλά εισέβαλε στην Πάτρα.

Αυτοί είναι 3 ενδεικτικοί μύθοι που αποτέλεσαν για χρόνια πεδία πολιτικών και ιδεολογικών συγκρούσεων μέχρι και το 1974, οπότε η ελληνική ιστοριογραφία εξελίχθηκε ακόμα περισσότερο και πάρα πολλά αρχεία άνοιξαν, αποκαλύπτοντάς μας συγκλονιστικές και μοναδικές πτυχές του Αγώνα. Πτυχές και γεγονότα που το μετεπαναστατικό καθεστώς του Όθωνα και η καθωσπρέπει τάξη που τον στήριξε δεν ήθελε καν να ακούει. Πάντα, εννοείται, με τις ευλογίες της Εκκλησίας, η οποία απόκτησε έναν εξαιρετικό ρόλο «Χαλίφη» στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος. Αν κάποιος από τους παραπάνω μύθους σας κίνησε το ενδιαφέρον ή σας ξάφνιασε ή δεν το ξέρατε, δεν έχετε παρά να απολαύσετε σήμερα, αλλά και τις προσεχείς ημέρες κάποιο καλό ντοκιμαντέρ ή παραγωγή (ας είναι και για μια φορά χρήσιμο το χαζοκούτι).

Φωτίσαμε αυτή τη φορά τους θρύλους για την Εκκλησία. Στο δεύτερο μέρος του αφιερώματος μας θα διεισδύσουμε στις ερωτικές ζωές των Επαναστατών. Θα ανακαλύψουμε τους χαρακτήρες, τα γούστα, τα μυστικά και άλλα πολλά που μας αποκαλύπτουν πολλά για την ιδιοσυγκρασία των ανθρώπων που ηγήθηκαν της Επανάστασης, όπως ο Γεώργιος Καραϊσκάκης. Ενώ θα ασχοληθούμε και με την ριζοσπαστική προσωπικότητα του Ρήγα Φερραίου, του πρώτου σύγχρονου Έλληνα δημοκράτη.

«Όποιος ελεύθερα συλλογάται, συλλογάται καλά.»

Ρήγας Φερραίος, 1757-1798, Έλληνας Διαφωτιστής