Στην Φιλοσοφία η έννοια του υποσυνείδητου αποτελεί ένα πολυεπίπεδο θέμα που έχει απασχολήσει ανά καιρούς πολλούς φιλοσόφους και σκεπτικιστές. Σε αντίθεση όμως με αλλά αντίστοιχης φύσεως θέματα η ανάλυση αυτής της έννοιας έχει απασχολήσει και τον επιστημονικό κόσμο καθώς λόγω της σημασίας του εισχωρεί και σε φαινόμενα κοινωνικής ή και ψυχολογικής εμβέλειας, απασχολώντας έτσι και τους αντίστοιχους ειδικούς. Στον πυρήνα αυτού του φαινομένου βρίσκεται η ιδέα ότι υπάρχουν ψυχικές διαδικασίες και επιρροές που επηρεάζουν τη σκέψη και τη συμπεριφορά μας, χωρίς να είμαστε πλήρως συνειδητοί γι’ αυτές. Μάλιστα υποστηρίζεται από μερικούς ότι η δράση του υποσυνείδητου στην καθημερινότητα μας δημιουργεί έναν άλλο άνθρωπο μέσα στην ήδη υπάρχουσα ανθρώπινη μας μορφή.
Οι ρίζες αυτής της έννοιας ανιχνεύονται στον Ζίγκμουντ Φρόιντ, ο οποίος ανέπτυξε τη θεωρία του υποσυνείδητου ως ασυνείδητου μέρους της ψυχής που περιλαμβάνει απωθημένα επιθυμίες και συναισθήματα. Ωστόσο, η φιλοσοφική ανάλυση του υποσυνείδητου εκτείνεται πέρα από τον Φρόιντ. Ο Γιουνγκ, παρακολουθώντας τη συνεισφορά του Φρόιντ, επέκτεινε την έννοια του υποσυνείδητου, ισχυριζόμενος ότι περιλαμβάνει επίσης αρχέτυπα και σύμβολα που επηρεάζουν τη συμπεριφορά μας και την εξέλιξη της προσωπικότητάς μας. Στον 20ό αιώνα, η φαινομενολογία και η εξιχνίαση του ασυνείδητου αναπτύχθηκαν περαιτέρω από φιλοσόφους όπως ο Ζαν-Πολ Σαρτρ και ο Μαρτίν Χάιντεγκερ. Ο Σαρτρ, με τη θεωρία του για το «προσδιορισμένο ανθρώπινο όν», υποστήριξε ότι η συνείδησή μας είναι πάντα εμπλεκόμενη σε ένα δίκτυο συναισθημάτων και ανησυχιών, ενώ ο Χάιντεγκερ επεσήμανε τον ρόλο της αυθόρμητης ανησυχίας και της ανεξέλεγκτης από τον νου προέλευσης σκέψης. Συνεπώς είναι ευρέως διαδεδομένη ανά τις τάξεις των ανθρώπων που έχουν ασχοληθεί με την επίλυση αυτού του φαινομενικά σύνθετου και πολύπλοκου μυστηρίου, η άποψη πως το υποσυνείδητο και το ασυνείδητο ταυτίζονται αλλά και σε ορισμένες περιπτώσεις τροφοδοτούν το ένα το άλλο. Συμβαίνει πράγματι κάτι τέτοιο όμως;
Το υποσυνείδητο είναι μια από τις πολλές λειτουργίες της ψυχολογίας των ανθρωπίνων όντων η οποία πράγματι δεν ελέγχεται από την σκέψη- σε αυτόν τον τομέα μοιάζει με το ασυνείδητο- αλλά όμως την παράγει. Η σκέψη αποτελεί μια πλήρως συνειδητή διαδικασία η οποία κατά κύριο λόγο ελέγχεται από τον “χρήστη” της. Ωστόσο κατά την διάρκεια της σύνθεσης διαφόρων πληροφοριών, δεδομένων ή και υποθέσεων η αρχική σκέψη μεταβάλλεται σε μια πολύ πιο σύνθετη μορφή η οποία περιλαμβάνει πολλούς μεθοδολογικούς κρίκους που εξυπηρετούν την συνοχή της. Σε αυτό ακριβώς το σημείο της σκέψης με έναν σχεδόν μαγικό τρόπο “τρυπώνει” το υποσυνείδητο. Αυτό, έχοντας ήδη αναλύσει με μαθηματική ακρίβεια προηγούμενες εμπειρίες, συναισθήματα και σκέψεις του ατόμου επισκιαζόμενη από τα προαναφερθέντα συνειδητά εργαλεία του εκάστοτε ατόμου περιπλέκει το πεδίο χωρίς να κάνει αισθητή την παρουσία του. Θα μπορούσαμε να υποθέσουμε πως πρόκειται για έναν αμυντικό μηχανισμό της ανθρώπινης ψυχολογίας ο οποίος μας προφυλάσσει από απειλές οι οποίες συνήθως υποβόσκουν και αυτές με την σειρά τους στο υποσυνείδητο του ατόμου. Φαίνεται, αν το εξετάσουμε με αυτόν τον τρόμο, πως αυτό πλάθει έναν καινούργιο κόσμο μέσα στην ψυχοσύνθεση μας με απώτερο σκοπό την προφύλαξη μας από τον αληθινό κόσμο. Ωστόσο κατά πλειονότητα δρα υπερπροστατευτικά οδηγώντας έτσι σε μια υπερβολικά ανεξέλεγκτη και αμυντική λειτουργία που μας τυφλώνει από την αλήθεια.
Αυτές του οι λειτουργίες το έχουν συνδέσει συχνά με άλλα ζητήματα της φιλοσοφίας και όχι μόνο. Επί τω παραδείγματι, είναι πιθανό εάν εξεταστεί περαιτέρω να συνοδεύει την φιλοσοφική ρήση «Ο καθένας ζει στον κόσμο που το μυαλό του του επιτρέπει να ζήσει». Σε αυτήν την ρήση υποστηρίζεται η άποψη πως οι άνθρωποι δεν ζούμε όλοι στον ίδιο κόσμο καθώς οι προσωπικές μας εμπειρίες και πεποιθήσεις μας εμποδίζουν με το να τον μοιραστούμε με ένα άλλο άτομο το οποίο δεν έχει τα ίδια βιώματα με εμάς. Επιπλέον -όπως άλλωστε συμβαίνει σε κάποια ψυχικά ευάλωτα ή φθαρμένα άτομα- σε περίπτωση που το υποσυνείδητο κερδίσει εν τέλει αυτήν την συνεχή αιματηρή μάχη με το συνειδητό μέρος της σκέψης, οδηγεί ένα άτομο στην παράνοια. Συγκεκριμένα πλάθει φανταστικές εικόνες, πρόσωπα, καταστάσεις ή εμπειρίες οι οποίες στην πραγματικότητα δεν υπάρχουν. Επιπροσθέτως σε πολλά ερωτήματα που ενδεχομένως να απασχολούν τον καθέναν από εμάς, τα οποία μπορεί να μην έχουν κάποια απάντηση, ίσως η απάντηση αλλά και η πηγή της ίδιας της αμφισβήτησης που οδηγεί κατά συνέπεια στην ερώτηση να πηγάζουν από το υποσυνείδητο. Καθημερινά αισθανόμαστε μετάνοια για κάποια συμπεριφορά μας και αναρωτιόμαστε μάλιστα τι σκεφτόμασταν εκείνη την στιγμή. Πάντα όμως πίσω από κάθε ερώτηση αναλόγου φύσεως η απάντηση θα κρύβεται στον ασυνείδητα εκούσια πλασμένο κόσμο του ασυνείδητα πλασμένου υποσυνείδητου μας. Ένας κόσμος ο οποίος μας μετατρέπει ύπουλα σε αυτό που εν τέλει θα γίνουμε, εάν βέβαια υπάρχει κάποιο στάδιο στην ανθρώπινη και ψυχολογική εξέλιξη του ατόμου από όπου η σταθερότητα της συνείδησης του αποτρέπει το υποσυνείδητο από την εν συνεχεία μεταβολή του. Επανέρχομαι όμως στην επίλυση της παρουσίας του υποσυνείδητου στην έννοια της ρήσης περί ατομικά πλασμένου κόσμου. Πιστεύω πως πράγματι μέχρι ένα σημείο ο κόσμος που όλοι ζούμε εμπεριέχει μερικές ατομικές “πινελιές” τις οποίες όμως μόνο εμείς βιώνουμε και αντιλαμβανόμαστε. Ωστόσο υπάρχει και μια άλλη σκέψη για την έννοια αυτής της ρήσης. Η σκέψη αυτή υποστηρίζει πως η ύπαρξη μας αλλά και η ψυχολογίας μας είναι ένα κοινό υποσυνείδητο το οποίο ξετυλίγεται σαν ένας ιστός και βιώνει τον εαυτό του, με αποτέλεσμα η τριάδα συνειδητού, ασυνείδητου και υποσυνείδητου να φαντάζει ως η κυρία φύση του διαφαινόμενου (κατά τον χριστιανισμό) τριαδικού Θεού.
Αντιλαμβανόμαστε άρα, την θρησκευτική διάσταση της έννοιας του υποσυνείδητου. Αρχικά όπως άλλωστε έχει ήδη αναφερθεί η πρώτη φάση της σύνδεσης μεταξύ των δύο αυτών εννοιών αφορά την μετουσίωση του υποσυνείδητου σε βίωμα. Την ύπαρξη δηλαδή ενός ιστού που συνδέει διάφορες πηγές συνείδησης, ασυνείδητου και υποσυνείδητου, προερχόμενος από έναν κύριο κατασκευαστή και χειριστή των βασικών του μηχανισμών και λειτουργιών. Για πολλούς αυτός ο χειριστής είμαστε ο καθένας μας ξεχωριστά, εξ’ ου και η άποψη πως εμείς οι ίδιοι είμαστε ο Θεός. Αν τροποποιήσουμε την θεωρία αυτή και την εφαρμόσουμε στο βασικό μας παράδειγμα με τον ιστό η εικόνα θα ήταν ένας ιστός ο οποίος συνδέει πολλές διαφορετικές πήγες οι οποίες είναι αυτοδύναμες και δεν χρειάζονται την παρουσία κάποιου χειριστή καθώς αυτές καθαυτές είναι ο χειριστής τους. Σε αυτήν την υπόθεση ο καθένας μας ζει σε ένα πλαστό σενάριο σε ένα εξίσου πλαστό σκηνικό των οποίων σκηνοθέτης είναι το ίδιο μας το υποσυνείδητο χωρίς όμως να επηρεάζονται καθ’ αυτόν τον τρόπο τα σενάρια και τα σκηνικά των υπολοίπων όντων. Πρακτικά -όσο μπορεί να υφίσταται αυτός ο όρος σε ένα τέτοιο σενάριο- αυτό είναι αδύνατον καθώς έτσι κάθε μας πράξη που λάμβανε μέρος στον δικό μας κόσμο θα είχε την αντίστοιχη επιρροή στο υποσυνείδητο ενός άλλου και αυτή η επιρροή πίσω σε εμάς με αποτέλεσμα να εισερχόμαστε σε έναν ατελείωτο φαύλο κύκλο αντιδράσεων. Συνεπώς αυτή η περίσταση δεν είναι η πιο πιθανή. Αντιθέτως όμως μια άλλη ίσως πιο πιθανή ιδέα και τροποποίηση της έννοιας του Θείου σε αυτά τα μέτρα είναι η εικόνα του ελεγκτή των συνειδήσεων που αποτελούν αυτόν τον ιστό. Συγκεκριμένα σε αυτό το σενάριο ο ελεγκτής των συνειδήσεων -εν τω προκειμένω ο Θεός- τροποποιεί τις συνειδήσεις των εκάστοτε πηγών (ανθρώπων) βάσει τις πράξεις τους χωρίς όμως αυτές να επηρεάζουν τις υπόλοιπες πηγές. Σε αυτήν την ιδέα στηρίζονται και οι θεωρίες περί βίωσης της κόλασης η του παραδείσου σε αυτήν την ζωή. Δηλαδή ότι πράττουμε η σκεπτόμαστε μετατρέπει την βάση του υποσυνείδητου μας με έναν τρόπο ώστε να ζούμε το δικό μας παραμύθι βάσει αυτών. Συνοψίζοντας σε μια τέτοια σύνδεση θρησκείας και υποσυνείδητου ο Θεός είναι το ιδρυτικό στάδιο της συνείδησης αλλά και το τελευταίο του στάδιο καθώς αυτός είναι ο χειριστής πάσης φύσεως επιρροής επάνω στο υποσυνείδητο αλλά και χειριστής του ίδιου του υποσυνείδητου.
Εν κατακλείδι, κατά τη διάρκεια αυτής της φιλοσοφικής ανάλυσης, είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η έννοια του υποσυνείδητου δεν είναι αποκλειστικά ψυχολογική, αλλά επεκτείνεται στη βαθύτερη κατανόηση της ανθρώπινης ύπαρξης, φανερώνοντας τους κινδύνους που ελλοχεύουν μέσω της δράσης του αλλά και με έναν πιο ουσιαστικό τρόπο καθώς η κατανόηση της φύσης και των δράσεων του οδηγεί στην πλήρη κατανόηση του ανθρώπινου όντoς. Από τον Φρόιντ μέχρι τους σύγχρονους φιλοσόφους, η ανάλυση του υποσυνείδητου αναδεικνύει τις πολυπλοκότητες του ανθρώπινου νου και τη σχέση μας με τον κόσμο γύρω μας αλλά και με τον κόσμο που περιβάλλει η και ομολογουμένως ελέγχει τον κόσμο που βιώνουμε.
Ονομάζομαι Γρηγόρης Ρισιλία και διανύω το 2ο έτος των σπουδών μου στο τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας. Γεννήθηκα στην Αθήνα όπου και μεγάλωσα, από μετανάστες γονείς. Από τότε που άρχισα να μιλάω (σχετικά αργά σε σύγκριση με άλλα παιδιά) οι γονείς μου παρατήρησαν πως ένα μεγάλο μέρος του λόγου μου περιείχε ερωτήσεις. Μάλιστα στην οικογένεια μου με φώναζαν δημοσιογράφο λόγω της φλυαρίας μου.
Όσο περνούσαν τα χρόνια τα λόγια μου άρχισαν να παίρνουν σάρκα και οστά καθώς από μόλις 8 χρόνων άρχισα να γράφω μικρά αφηγήματα. Συγκεκριμένα όταν ο Παππούς μου μου έκανε δώρο το “ Ο γύρος του κόσμου σε 80 ημέρες” ένιωσα πως ήθελα και εγώ να αρχίσω να προσφέρω αυτό το συναίσθημα που έτρεφα από την ανάγνωση αυτού του βιβλίου στους δικούς μου αναγνώστες. Ταυτόχρονα αφιέρωνα αρκετό χρόνο της καθημερινότητας μου και σε άλλες δραστηριότητες όπως οι πολεμικές τέχνες, ο χορός και το ποδόσφαιρο. Ωστόσο πάντα προτιμούσα το γράψιμο άρθρων και αφηγημάτων σε σύγκριση με τις λοιπές μου ενασχολήσεις.
Το πρώτο μου βήμα επάνω στον χώρο των Μ.Μ.Ε το έκανα πριν μόλις 3 μήνες όταν άρχισα την ποδοσφαιρική μου εκπομπή ονόματι “off-sight” στον αέρα του Radio Panteion Sports. Ενθουσιασμένος με την πανέμορφη εμπειρία μου έως τώρα στον αέρα ενός εκ των μεγαλύτερων φοιτητικών σταθμών της Ελλάδας, αποφάσισα πως τώρα θα έπρεπε να πάω ένα ακόμα βήμα πιο πέρα και να μοιραστώ και τα άρθρα μου. Ως επί τω πλείστον, τα άρθρα μου αποτελούν έναν χώρο απεικόνισης φιλοσοφικών σκέψεων και αναλύσεων (ή έστω μια απόπειρα αναλύσεις) αλλά και κοινωνικών και πολιτικών ανησυχιών. Έτσι ευελπιστώ να ταυτιστούν οι σκέψεις σας με τις δικές μου και να σας προσφέρω ένα ενδιαφέρον και παραγωγικό “break” από την δύσκολη σύγχρονη καθημερινότητα.
